Ἑλληνικά   English  
Title
Choose your font:

(The fonts must be already installed on your system in order for your browser to use them.)
Chosen font: Palatino Linotype
Browser type: claudebot

The monotonic “revolution”

[By Aggelos Elefantis, journal O Logotechnikos Politis, vol. 47-48, January-February 1982]

Εἴτε πιστέψουμιε τὴ διαβεβαίωση τοῦ ὑπουργοῦ Παιδείας κ. Βερυβάκη ὅτι ἡ καθιέρωση τοῦ μονοτονικοῦ εἶναι «πραγματικὴ ἑπανάσταση» εἴτε ἐμπιστευτοῦμε τὶς ἀπόψεις τῆς Ὁμάδας ᾽Εργασίας γιὰ τὴ μελέτη τοῦ μονοτονικοῦ συστήματος, καὶ τῶν Συμβούλων τοῦ ΚΕΜΕ ποὺ τὴν εἰσηγήθηκαν ὁμόφωνα — νομίζω ὑπάρχει μία μόνο ἀντίρρηση τοῦ κ. Συριόπουλου — εἴτε, τέλος, διατρέξουμε τὰ κείμενα διαφόρων ἐπιστολογράφων καὶ ἀρθρογράφων ποὺ κάθε τόσο τὰ βάζουν μὲ τοὺς τόνους καὶ τὰ πνεύματα, ἀβίαστα θὰ μπορούσαμε νὰ ὁδηγηθοῦμε στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ μεταρρύθμιση τοῦ συστήματος τονισμοῦ τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας εἶναι θέμα κρίσιμο γιὰ τὴν παιδεία, τὴν ἐκπαίδευση, τὰ γράμματα καὶ τὴν ἐθνικὴ οἰκονομία. Κι ἀκόμα δὲν θ᾿ ἀργούσαμε νὰ διαπιστώσουμε ὅτι πρόκειται γιὰ θέμα ἔντονα πολιτικὸ ἀφοῦ τόσοι καὶ τόσοι διαβεβαιώνουν ὅτι, ὣς τώρα, ἡ ἀντίδραση καὶ ἡ δεξιὰ ἐμπόδιζαν τὸ λαὸ νὰ γράφει σωστά, χωρὶς τόνους καὶ πνεύματα, τὴ γλώσσα του καὶ μόνο χάρη στὴν κυβέρνηση τῆς ἀλλαγῆς, ἐπιτέλους, τὸ ὄνειρο τόσων καὶ τόσων γενεῶν γίνεται πραγματικότητα.

***

Ὅπως κάθε ἐπανάσταση, ἔτσι κι αὐτή, πέρασε διάφορες φάσεις. Μὲ τοὺς ἕνδοξους μακρινοὺς πρωτοπόρους της, ποὺ μόνοι κι ἀγνοημένοι ἐκήρυτταν παραγνωρισμένοι τὸ λόγο της, τοὺς πρώτους τολμηροὺς ποὺ ἀναστάτωναν τὴν ὀρθογραφικὴ συμβατικότητα τοῦ πλήθους, τῆς ἐξουσίας καὶ τῶν κατεστημένων, μὲ μιὰ νέα γενιὰ ἐλπιδοφόρα, ἀντισυμβατικτὴ καὶ εἰκονοκλαστικὴ πού, ἰδιαίτερα μετὰ τὴ μεταπολίτευση, μαζικὰ προσχώρησε στὶς νέες ἰδέες, τὶς διεκδίκησε, τὶς ἐπέβαλε καὶ τὶς ἐπαλήθευσε στὴν πράξη. Βρέθηκαν ἀκόμη καὶ οἱ εὐαίσθητες κεραῖες δημοσιογραφικῶν συγκροτημάτων ποὺ καταλαβαν τὸ νόημα τῶν καιρῶν καὶ στάθηκαν στὸ πλευρὸ τῶν πρωτοπόρων. Τὸ μονοτονικὸ κίνημα ἕγινε πλατιὰ λαϊκό, τ᾿ ἀγάπησε ὁ κόσμος καὶ μπόρεσε ἔτσι νὰ ἐκφράσει τὴν ψυχή του καὶ τὰ νοήματά του, ἐλεύθερα, χωρὶς τὰ δεσμὰ τῆς περισπωμένης καὶ τῆς δασείας. Οἱ παλιοὶ ἀγῶνες τῶν δημοτικιστῶν ὁλοκληρώνονται καὶ δικαώνονται μόνο τώρα· ἡ δημοτικὴ μὲ ἁπλουστευμένη τὴν ὀρθογραφία της μπορεῖ νὰ γίνει κτῆμα τοῦ λαοῦ.

Χρειάζονταν ὁστόσο καὶ πολιτικὴ ἔκφραση τὸ κίνημα τοῦ μονοτονισμοῦ, γιατὶ ἀκόμα τὰ κατεστημένα εἶχαν δύναμη μεγάλη. Ἀντιδροῦσε καὶ ἡ Δεξιά. ᾽Αλλὰ τὸ γενικότερο κίνημα τῆς ἀλλαγῆς ποὺ συγκλόνιζε τὴ χώρα τὰ τελευταῖα χρόνια, ὅπως ἦταν ἀνοιχτὸ σ᾽ ὅλες τὶς ἰδέες τῆς προόδου καὶ ἰδιαίτερα σ᾿ ἐκεῖνες ποὺ σχετίζονταν μὲ τὴ μόρφωση, τὴν παιδεία τοῦ λαοῦ καὶ τὴν ἐκπαίδευση, ἐνσωμάτωσε ἁρμονικὰ καὶ τὸ μονοτονικὸ αἴτημα στὸ πρόγραμμα τῆς Δομικῆς ᾽Αλλαγῆς. Ἄλλωστε ὁλόκληρη ἡ Ἀλλαγὴ δὲν μποροῦσε παρὰ νὰ ἐκφραστεῖ μονοτονικά. Ἔτσι τὸ μονοτονικὸ συνδέθηκε μὲ τὸ γενικότερο λαϊκὸ κίνημα, καὶ εὐθὺς μετὰ τὶς ἐκλογὲς ἡ κυβέρνηση τοῦ ΠΑΣΟΚ τὸ ἔφερε στὴ Βουλή, σὰν λαϊκὴ ἐντολή, γιὰ τὴν τυπικὴ πολιτειακὴ πράξη ποὺ θὰ τὸ ἐπισημοποιοῦσε, θὰ τὸ ἔκανε νόμο τοῦ κράτους.

Ἡ μονοτονικὴ ἐπανάσταση πάντως πέτυχε χωρὶς ἀντιστάσεις. Ἡ Ν. Δημοκρατία στὴ Βουλὴ δὲν εἶχε ἀντίρρηση ἐπὶ τῆς οὐσίας στὴν ἐφαρμογὴ τοῦ μονοτονικοῦ. Ζήτησε μόνο προσωρινὴ ἀναβολὴ τῆς συζήτησης γιὰ τὴν καλύτερη μελέτη τοῦ θέματος καὶ έπειδὴ τὸ ΠΑΣΟΚ δὲν τῆς ἔκανε τὴ χάρη ἀποχώρησε ἀπὸ τὴ συνεδρίαση. Οἱ ἀριστεοὲς σύμφωνεσ κι αὐτές. Ὅσο γιὰ τὸ ΚΚΕ, διὰ στόματος Δαμανάκη, στὴν προηγούμενη Βουλή, εἶχε δηλώσει ὅτι ὅσοι ἀντιδροῦν στὴν ἐφαρμογὴ τοῦ μονοτονικοῦ εἶναι ἀντιδραστικοὶ καὶ σκοταδιστές. ᾽Απὸ κοντὰ καὶ ἡ Αὐγή. Ὁ Τάσος Βουρνᾶς, τελευταῖα, ἔμοιαζε σὰ νὰ τοῦ ᾿φυγε ἕνα βάρος ἀπὸ πάνω του ἀφοῦ ἀπαλλαχτήκαμε ἀπ᾿ αὐτὲς τὶς «κουτσουλιὲς καὶ τὰ περιττὰ στολίδια» ποὺ μᾶς κληροδότησαν οἱ ᾽Αλεξανδρινοί. Γνωστὸ ἐπίσης ὅτι ὅλες οἱ ἄλλες ἐφημερίδες μὲ ἐξαίρεση τὴ Μεσημβρινή, ἦταν πραγματικὰ οἱ πρωταγωνίστριες τῆς μονοτονικῆς ἐπανάστασης. Συνοδοιπόρησαν ἐπίσης μαχητικὰ πολλὰ ἐκδοτικὰ καὶ περιοδικὰ μικρῆς ἢ μεγάλης κυκλοφορίας, ἐνῶ τὰ ἐκπαιδευτικὰ σωματεῖα ἀπὸ καιρὸ εἶχαν ἀπαιτήσει τὴν ἄμεση κατάργηση τῶν τόνων ποὺ «μαραίναυν τὸ πνεῦμα, δεσμεύουν τὴ σκέψη καὶ ναρκοθετοῦν τὴ μάθηση». ᾽Εθνικὴ ὁμοψυχία πλήρης, ἀκηλίδωτη καὶ ἀρραγής.

Μιὰ μικρὴ διχογνωμία μόνο ἐπισκίασε λίγο τὴν κατὰ τὰ ἄλλα καλπάζουσα ἀπὸ ἐπιτυχία σὲ ἐπιτυχία μονοτονικὴ ἐπανάσταση. Ἕνας ἀπροσδόκητα βίαιος καβγὰς ξέσπασε μεταξὺ τῶν εἰσηγητῶν τοῦ μονοτονικοῦ ποὺ δὲν μπόρεσαν νὰ συμφωνήσουν ποιό συγκεκριμένο σύστημα εἶναι τὸ καλύτερο, τὸ εὐκολότερο καὶ τὸ οἰκονομικότερο. ᾽Ενῶ ὅλοι δέχτηκαν ὅτι ἡ περισπωμένη καὶ τὰ πνεύματα πρέπει νὰ ριχτοῦν στὸ σκουπιδοντενεκὲ τῆς ἱστορίας καὶ νὰ διατηρηθεῖ μόνο ἡ ὀξεία (ἢ μιὰ τελεία) στὴ τονούμενη συλλαβὴ τῶν πολυσύλλαβων λέξων, ὡστόσο, ἡ μὲν Πλειοψηφία τοῦ ΚΕΜΕ (συμφωνώντας μὲ τὴν Μειοψηφία τῆς Ὁμάδας Ἐργασίας) εἰσηγεῖται ὁ τόνος νὰ διατηρηθεῖ καὶ στὶς μονοσύλλαβες λέξεις πλὴν ἐξαιρέσεων, ἡ δὲ Μειοψηφία τοῦ ΚΕΜΕ (συμφωνώντας μὲ τὴν Πλειοψηφία τῆς Ὁμάδας Ἐργασίας), ρηξικέλευθη καὶ ριζοσπαστική, πιστεύει ὅτι ἡ μεταρρύθμιση θὰ εἶναι ἡμίμετρο, δῶρο ἄδωρο, λάθος, γιατὶ ὁ τόνος πλὴν ἐξαιρέσεων δὲν χρειάζεται στὰ μονοσύλλαβα. Μερικοί, μάλιστα, λένε ὅτι δὲν χρειάζεται πουθενὰ γιατὶ εἶναι τὰ συμφραζόμενα ποὺ ἐξασφαλίζουν τὸ νόημα τῆς κάθε λέξης, καὶ ὄχι τὸ τονικὸ σημαδάκι. Ἡ τελευταία αὐτὴ περίπτωση πρέπει νὰ θεωρηθεῖ μᾶλλον ὡς έπαναστατικὸς ἐξτρεμισμὸς ἤ, ἀνώριμη παρέκκληση ἀπὸ τὸ σύστημα τῆς μονοτονικῆς ὀρθοδοξίας, πού, σίγουρα, θὰ θρέψει νέα κινήματα καὶ νέες γενιὲς ἐπαναστατῶν μέσα στὴν ἐπανάσταση.

Κατὰ τὰ ἄλλα καμιὰ φωνὴ διαμαρτυρίας, καμιὰ ἀντίθετη κίνηση, ἢ σχεδὸν καμιά1.

Ἔτσι, ὥριμο τέκνο τῆς ἐθνικῆς ὁμοψυχίας τὸ μονοτονικὸ εἶναι πλέον γεγονός. Ἀλλὰ γιατί ὅλα αὐτά;

Γιὰ νὰ στηρίζουν τὴ μονοτονικὴ ἐπανάσταση εἶπαν καὶ ξαναεῖπαν μονότονα:

  • Οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα δὲν ἀποτελοῦν στοιχεῖο τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς καὶ τῆς παράδοσής μας γιατὶ ὡς γνωστὸν οἱ ἀρχαῖοι δὲν εἶχαν αὐτὰ τὰ σημάδια ποὺ ἰσχύουν μόνο ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν Ἀλεξανδρινῶν γραμματικῶν ποὺ πρῶτοι τὰ εἰσήγαγαν καὶ ἡ συντηρητικὴ παράδοση τὰ κράτησε ὣς τὶς μέρες μας.
  • Τὰ παιδιὰ στὸ σχολεῖο, μαθαίνοντας γραφὴ κι ἀνάγνωση χάνουν χιλιάδες ὧρες καὶ βασανίζονται μὲ τὴν ἐκμάθηση περιπλόκων γραμματικῶν κανόνων.
  • Δὲν ἔχουν πλέον καμιὰ φωνολογικὴ σημασία· ἐκτὸς ἀπὸ τὸν τόνο στὴν τονούμενη συλλαβὴ τῶν πολυσύλλαβων λέξεων ἡ ἐκφορὰ τῶν φθόγγων δὲν ἐπηρεάζεται ἀπὸ τόνους καὶ πνεύματα. Ἁπλῶς μᾶς μπερδεύουν, ὅπως μπερδεύουν καὶ τοὺς ξένους πού, θέλοντας νὰ μάθουν ἑλληνικά, σκοντάφτουν σ᾿ αὐτὴν τὴν ἄσκοπα περίπλοκη ἱστορικὴ ὁρθογραφία.
  • Σπατάλη κινήσεων καὶ χρημάτων. Γράφοντας καὶ διαβάζοντας μονοτονικὰ ξοδεύομε λιγότερο χρόνο καὶ ἐνέργεια ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ ἐπενδύσουμε σὲ ἅλλα χρήσιμα καὶ δημιουργικὰ ἔργα. Κυρίως ὅμως θὰ ἔχει μεγάλο κέρδος ἡ ἐθνικὴ οἰκονομία γιατὶ μὲ τὴν ὀρθογραφικὴ-τονικὴ ἁπλούστευση τὰ «κλαβιὲ» τῶν λινοτυπικῶν, μονοτυπικῶν μηχανῶν, γραφομηχανῶν καὶ φωτοσυνθέσεων θὰ ἔχουν πολὺ λιγότερα σύμβολα-πλῆκτρα και ἔτσι ἕνα κείμενο γιὰ τὸ γράψιμό του θὰ χρειάζεται σαφῶς λιγότερο χρόνο, λιγότερα μεροκάματα κ.ο.κ.

Οἱ λόγοι ποὺ ἐπέβαλαν τὴ μονοτονικὴ μεταρρύθμιση, σοβαροὶ ἣ ἀστεῖοι δὲν ἔχει σημασία, δημιούργησαν τὴν αἴσθηση ὅτι ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ μιὰν πραγματικὴ ἐπανάσταση. Καὶ δὲν ἀστειεύομαι καθόλου γιατὶ τὸ μονοτονικὸ κίνημα πραγματικὰ βασίστηκε σὲ μιὰν ἰδεολογία που αὐτοοριζόταν ὡς ἐπαναστατική. Ἄλλωστε, ἂν ἦταν μόνο τὰ οἰκονομικὰ συμφέροντα2 ἐκδοτικῶν-δημοσιογραφικῶν συγκροτημάτων, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ πετύχει. Καὶ πάλι, χωρὶς νὰ ἀστειεύομαι, χρειάζονται κάποιες ἰδέες νὰ γίνουν «ὑλικὲς δυνάμεις τῆς ἀλλαγῆς».

Μερικοὶ ἰδιαίτερα ὅσοι εἰσηγοῦνται τὴν καθιέρωση μὲν τοῦ μονοτονικοῦ, θέλουν ὅμως παντοῦ τὸ τονικὸ σημάδι, στὴν πραγματικότητα ἐκφράζουν μιὰν ἀνησυχία. Ὅτι δηλαδὴ ἡ γραφὴ τῆς γλώσσας μας θὰ ἀναστατωθεῖ ριζικὰ καὶ θὰ πληγεῖ ἡ ἱστορικὴ ὀρθογραφία. Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ ἀνατροπὴ τοὺς ὑποχρεώνει στὴ συμβιβαστικὴ λύση ποὺ προτείνουν, πράγμα ποὺ ἐξοργίζει τοὺς καθαρόαιμους μονοτονικοὺς καὶ πολὺ περισσότερο τοὺς ἀτονικούς. Ἡ ἴδια ἡ μέση ὁδὸς ποὺ προκρίνεται, καὶ ποὺ ἀκατάστατα ἐφαρμόζουν στὴν πράξη ἐδῶ καὶ 3-4 χρόνια οἱ περισσότερες ἐφημερίδες δείχνει ὅτι ἁπλῶς ἀμβλύνεται ἡ πραγματικὴ ρήξη μὲ τὴν καθιερωμένη γραφή, ρήξη ποὺ τὸ φυσικό της τέρμα καὶ ἡ ὁλοκλήρωση πᾶνε μακριά. Ἂν σήμερα υἱοθετεῖται ἡ μέση ὁδὸς εἶναι γιὰ νὰ «συνηθίσουν πρῶτα τὰ μάτια τῶν πολλῶν νὰ διαβάζουν κείμενα μὲ ἕνα μόνο τονικὸ σημάδι» (Γ. Κακριδής), νὰ μὴν ὑπάρξει ἀλλοίωση τῆς εἰκόνας τῆς λέξης ποὺ οἱ σημερινοὶ Ἕλληνες ἔχουν καταγραμμένη στὸ ἀσυνείδητό τους, γιὰ νὰ μὴν ὑπάρξει ἑπομένως ἡ ἀπόρριψη ποὺ θὰ προκαλοῦσε ἕνας τέτοιος βιασμός, πράγμα ποὺ θὰ καθιστοῦσε εὐθὺς ἐξαρχῆς ἀνεφάρμοστο ναὶ ἀφερέγγυο τὸ μονοτονικὸ σύστημα.

Ἡ λύση, ἑπομένως, εἰναι ρεφορμιστικὴ μὲν ἀλλὰ πολιτικότατη. «Κάλλιο ἕνα βῆμα ἐμπρὸς σταθερὸ ἀλλὰ βῆμα πολλῶν ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων παρὰ πολλὰ λίγων ξεκομμένων πρωτοπόρων». Ἔτσι πάντα γίνεται. Τὸ ζήτημα, ὅμως, εἶναι ποῦ πᾶνε τὰ λίγα ἢ τὰ πολλὰ βήματα.

Ἡ Σοφία Σκοπετέα, νομίζω, ἔδειξε καθαρὰ ποῦ πᾶνε τὰ βήματα τοῦ μονοτονικοῦ. Στὴν κατάργηση γενικὰ τοῦ τονισμοῦ — ἔργο μιᾶς ἅλλης γενιᾶς ἐπαναστατικῆς καὶ μιᾶς ἄλλης κυβέρνησης ἀλλαγῆς — καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα στὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας.

«Παραδεχόμενοι τὸ μονοτονικὸ ἔχουμε ἤδη κάνει τὸ πρῶτο βῆμα γιὰ τὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας. Τὸ μονοτονικὸ ἀποδεικνύεται, ὑπερθεματίζω, ἕνα ἁπλῶς μεταβατικὸ στάδιο ὣς τὴν πλήρη κατάργηση τῶν τόνων. Χαρακτηριστικὰ τὸ ἀτονικὸ σήμερα ὑποστηρίζεται ἀπὸ μὴ Ἕλληνες ἐπιστήμονες, ἄτομα μὲ ἐνδεχομένως ἐκτεταμένη γνώση τῆς γλώσσας, ὅμως μὲ καθαρὰ διανοητικὴ σχέση μαζί της, κι᾽ ἀπ᾿ ὅσο δύναμαι νὰ γνωρίζω μὲ μία σχετικὴ ἕως ἀπόλυτη ἀδιαφορία ἀπέναντι στὴν ποιητική. Οἱ γηγενεῖς ὑπέρμαχοι τοῦ μονοτονικοῦ διστάζουν μέχρι στιγμῆς νὰ παραδεχτοῦν ὅτι συνέπεια πρὸς τὶς ἀρχές τους θὰ σήμαινε, μετὰ τὸ ἀτονικὸ (ὅταν ἡ βάση εἶναι πὼς μὲ κανένα τρόπο δὲν θὰ ᾽πρεπε τὰ ἑλληνόπουλα νὰ ταλαιπωροῦνται ἀδίκως), τὴ παραδοχὴ ἑνὸς καθαρὰ φωνητικοῦ συστήματος, δηλαδὴ στὴν οὐσία διάλυση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθη, σὲ ἕνα σύστημα φθόγγων, ἤχων καὶ θορύβων ἑνὸς ἀπὸ τὰ ἄπειρα συστήματα ποὺ ἐξετάζει ἡ ἐπίσης ἀδιάφορη πρὸς τὴν ποίηση φωνητική3».

Φυσικὰ οἱ ὑπέρμαχοι τοῦ μονοτονικοῦ διαρρηγνύουν τὰ ἱμάτιά τους ἂν τοὺς πεῖς ὅτι στὴν πραγματικότητα εἰσηγοῦνται τὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας. Ἀντίθετα μάλιστα ἀντιτείνουν ὅτι ἡ ἀλλαγὴ γίνεται μέσα στὸ πλαίσιο τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας ἀλλὰ εἶναι μιὰ ἀναγκαία γιὰ τὴ σχολικὴ πράξη καὶ τὴν ἐθνικὴ οἰκονομία ἀπλοποίηση4. Οἱ συνεπεῖς ὅμως μὲ τὶς ἀρχὲς τοῦ μονοτονικοῦ διεκδικώντας τὴν κατάργηση, πλὴν ἐξαιρέσεων, τοῦ τόνου καὶ στὰ μονοσύλλαβα τοὺς διαψεύδουν. Ὁ κ. Κριαοᾶς στὸ Βῆμα ὑποστήριζε τελευταῖα ὅτι τὰ μονοσύλλαβα μὲ βάση στατιστικὲς ποὺ ἔχουν γίνει, ἀποτελοῦν περίπου τὸ 1/3 τῶν γραφομένων λέξεων. Ἂν ἑπομένως συνεχίσουμε νὰ τὰ τονίζουμε τότε δὲν κάναμε τίποτε. Δεκτό. Ὅμως ὅλα αὐτὰ τὰ χιλιάδες μου, του, σου, σε, με, να, θα κ.λπ. χωρὶς τὸν τόνο καὶ τὸ πνεῦμα μὲ τὸ ὁποῖο ὑπῆρξαν ὣς τώρα δὲν ἀλλάζουν ριζικὰ ὄψη; Καὶ μόνο αὐτά; Καὶ μόνο ὄψη; Ὁ καθηγητὴς τῆς γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης5, παρόλο ποὺ θεωρεῖ «ὀρθὴ καὶ ἐπιβεβλημένη ἐπιστημονικὰ καὶ τὴν καθιέρωση τοῦ μονοτονικοῦ συστήματος», ὑπενθυμίζει ὄτι ἡ κατάργηση τῆς δασείας «σημαίνει στὴν πράξη ἀλλοίωση τοῦ ἐτυμολογικοῦ ἰνδάλματος, τῆς ἐτυμολογικῆς εἰκόνας καὶ συνάφειας τῶν λέξεων». Διότι ναὶ μὲν δὲν προφέρεται, ὅπως ἄλλωστε δὲν προφέρεται τὸ η, τὸ ει, τὸ αι κ.λπ., ἀλλὰ «συνδέεται ἄμεσα μὲ τὴν ὀρθογραφικὴ φυσιογνωμία τῆς λέξεως, μὲ τὴν ἱστορία της, καὶ κυρίως μὲ ἕνα πολύπλευρο σύστημα σχέσεων ἐντὸς — προκειμένου γιὰ τὴ γλώσσα μας — καὶ ἐκτὸς τῆς ἑλληνικῆς». Ἡ δασεία λοιπὸν εἶναι λειτουργικὸ σύμβολο ἀφοῦ ἔτσι κατανοοῦμε τὸ σχηματισμὸ τῶν παραγώγων καὶ τῶν σύνθετων μὲ δεύτερο συνθετικὸ δασυνόμενη λέξη, καὶ ταυτόχρονα δημιουργικὸ ἀφοῦ θὰ ἐπιτρέπει καὶ στὸ μέλλον τὴν ἀπρόσκοπτη γλωσσοπλαστικὴ διαδικασία ποὺ ὡς γνωστὸν δὲν σταματᾶ ποτέ. Ἀλλὰ τὰ ἴδια ἰσχύουν καὶ γιὰ τὴ ψιλὴ καὶ τὴν ὀξεία καὶ τὴν περισπωμένη γιατὶ, σὲ κάθε περίπτωση, ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ τὸ ἐτυμολογικὸ ἴνδαλμα, τὴ συνάφεια λέξεων, τὴν ἱστορία τους καὶ τὸ πολύπλοκο σύστημα σχέσεων ἐνσωμάτωσης καὶ παραγωγῆς τους. Σὲ κάθε περίπτωση ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ τὴν ἐκφραστικὴ διάσταση τῆς γλώσσας —ἀναπόστατα συνδεδεμένη μὲ μιὰ γραφὴ μὲ τόσο μακρινὴ καὶ γόνιμη ἱστορία ὄπως ἡ ἑλληνική— ποὺ δὲν τὴν καλύπτει ὁ θεὸς τῶν συμφραζομένων. Σὲ κάθε περίπτωση ἡ γραφή μας εἶναι ἕνα συνολικὸ σύστημα πού, γιὰ νὰ ἐπικαλεστῶ ἄλλη μιὰ φορὰ τὴν Σοφία Σκοπετέα,

«συμβολίζοντας ἄφωνα καὶ βουβὰ τὴ μυστικὴ διάσταση μέσα σὲ κάθε μας λόγο μᾶς διδάσκει πὼς δὲν εἴμαστε μόνο ὅταν μιλᾶμε ἀλλὰ συντροφευόμαστε ἀπὸ τὸ ἀφανὲς ἀκροατήριο τῆς στρατιᾶς τῶν ἀπόντων καὶ τῶν νεκρῶν (καὶ δίχως τὰ σήιιάδια ἐκεῖνα, τὰ μηνύματα ποὺ τοὺς μνημονεύουν μέσα στὴν ὀρθογραφία μυθεύματα θὰ πρέπει νὰ εἶναι καὶ τὰ περὶ μνημειακοῦ τάχα χαρακτήρα τῆς ἑλληνικῆς), ἕνα πλῆθος ποὺ δίνει καὶ ὑπόσταση καὶ ὁμιλούμενα. (...)
Ἡ σύνδεση ἔγινε ὡραία
Ὡραῖα ἔγινε ἡ σύνδεση
»

Τὰ περὶ οἰκονομίας κινήσεων καὶ περὶ κριτηρίου τῆς εὐκολίας παραπέμπουν στὶς γνωστὲς συνοπτικὲς διαδικασίες ποὺ ἄφησαν πίσω τους σωρὸ τὰ ἐρείπια.

Παρὰ ταῦτα «πάρθηκαν μέτρα» καὶ προωθεῖται μιὰ ριζική, ἐπαναστατικὴ ὅπως τὴν εἶπαν, ἀλλαγὴ τῆς γραφῆς. Μιὰ ἀλλαγὴ ποὺ δὲν θὰ σταματήσει τὰ βάσανα τῶν παιδιῶν στὰ σχολεῖα —ἡ γλώσσα θὰ ἐξακολουθήσει νὰ εἶναι πάντα φυσικὴ λειτουργία ἀλλὰ καὶ ἡ ἐκμάθησή της δύσκολη διαδικασία—, γιατὶ πάλι θὰ ἔχει τὴ γραμματική της καὶ τοὺς κανόνες της, ὅπως ἀκριβῶς ἕχουν βάσανα καὶ τὰ παιδιὰ στὴν ᾽Ιταλία παρόλο ποὺ τὰ ἰταλικὰ δὲν ἔχουν τόνους καὶ πνεύματα. Μιὰ ἀλλαγὴ ποὺ δὲν θὰ ταυτίσει γραφὴ καὶ προφερόμενο φθόγγο γιατὶ σὲ καμιιὰ γλώσσα αὐτὸ δὲν ἔχει συμβεῖ. Καὶ στὰ γαλλικὰ καὶ στ᾿ ἀγγλικὰ ὑπάρχουν μὴ προφερόμενα γράμιματα, δὲν σκέφτηκαν ὅμως ἐκεῖ νὰ τὰ ἐξωπετάξουν γιατὶ ἔδιναν κάπως περισσότερο βάρος στὴν ἱστορία τῆς γλώσσας τους. Προωθεῖται, λοιπόν, ἐπαναστατικὴ ἀλλαγὴ ποὺ θὰ δυσχεράνει τὴν ἐκμάθηση τῶν ἀρχαίων τὸ λίγο ποὺ διδάσκονται, δυστυχῶς, στὴ Μέση ᾽Εκπαίδευση, γιατὶ ἡ μετάφραση καὶ τὸ κλασικὸ κείμενο θὰ εἶναι ἡ μέρα μὲ τὴ νύχτα.

Θὰ δυσχεράνει τὴν ἐπαφὴ μὲ τὰ κλασικὰ κείμενα τόσο στὸν τόπο μας ὅσο καὶ στὸ ἐξωτερικό, ἀφοῦ παντοῦ τὰ κείμενα αὐτὰ ἐκδίδονται τονισμένα· θὰ δυσχεράνει ἢ θὰ καταστήσει ἀδύνατη τὴ ἐπαφὴ τοῦ Νεοέλληνα μὲ τὰ κείμενα τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας ἀπὸ ἐποχῆς Γουτεμβέργιου μέχρι σήμερα. Θὰ ἀποκόψει δηλαδὴ τὴν ἄνετη καὶ φυσικὴ σχέση τοῦ Νεοέλληνος μὲ τὰ κείμενα τοῦ ἀρχαίου, τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ τοῦ νεοελληνικοῦ πολιτισμοῦ. Σὲ μιὰ δυὸ γενιὲς ἡ ἐπαφὴ αὐτὴ θὰ εἶναι προνόμιο τῶν ὀλίγων λογίων ποὺ ἐπαγγελματικὰ θὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ παλιὰ κείμενα ὅπως ἐλάχιστοι λόγιοι τοῦ ἱερατείου μποροῦν, νὰ διαβάσουν τὰ κλασικὰ ἀραβικὰ κείμενα. Πλὴν κι ἂν ἡ παροῦσα καὶ οἱ μέλλουσες κυβερνήσεις τῆς ἀλλαγῆς ἀποφασίσουν νὰ τὰ ξανατυπώσουν μονοτονικὰ ἢ ἄτονα. Νὰ ξανατυπώσουν κώδικες καὶ ποιήματα, τὸν Παπαδιαμάντη, τὸν Κάλβο, τὸν Σεφέρη, τοὺς νόμους, τις ἱστορίες, τὶς ἐγκυκλοπαίδειες, τὶς ἐφημερίδες, τὰ πάντα. Μπορεῖ κι αὐτὸ νὰ γίνει. Ὅλα εἶναι δυνατά, ὅσο θὰ ὑπάρχουν ἐπαναστάτες.

Ὅσο θὰ ὑπάρχουν δηλαδὴ ἄνθρωποι ποὺ πιστεύουν ὅτι συνεχίζουν τοὺς ἀνολοκλήρωτους ἀγῶνες τοῦ δημοτικισμοῦ, ὅτι τὸ «γλωσσικὸ» ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι καὶ σήμερα τὸ πρόβλημα ποὺ συντάραξε καὶ πρωτύτερα τὸ ρωμαίϊκο στὶς ἀρχὲς τοῦ αἰώνα. Ἀλλά, ἂν οἱ παλιοὶ δημοτικιστὲς διεκδικοῦσαν τὴ γμώσσα τοῦ λαοῦ ἦταν γιατὶ μόνο σ᾿ αὐτὴ τὴ ζωντανὴ γλώσσα μποροῦσαν νὰ ποῦν ὅσα τοὺς ἔκαιγαν, καὶ εἶχαν πολλά, πάρα πολλά, νὰ ποῦν. Ποιά καινούρια ἰδέα ἔχουν νὰ προτείνουν οἱ μονοτονικοὶ καὶ τοὺς φράζει τὸ δρόμο ἡ περισπωμένη; Μήπως τὴν εὐκολία καὶ τὴ «οἰκονομία κινήσεων»; ᾽Εδῶ δηλαδὴ ἔχουμε μία ἀξιοθαύμαστη περίπτυξη δημοτικιστικοῦ ἰδεολογικοῦ ἀναχρονισμοῦ καὶ τεχνοκρατικῆς «ἁπλότητας» καὶ «ἀποδοτικότητας». Στὸ κέντρο τῶν δύο, τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν ἰδαλγῶν βρέθηκε ὁ κ. Βερυβάκης, ποὺ ἱκανοποίησε καὶ τοὺς δυό, μακραίνοντας τὸν κατάλογο τῶν ἀλλαγῶν.

Τὴν ἐπανάσταση τοῦ δημοτικισμοῦ —καὶ ἦταν πραγματικὴ ἐπανάσταση— σήμερα θέλουν νὰ τὴν συνεχίσουν μὲ τὸ ζόρι κάποιοι σύγχρονοι δημοτικιστὲς κι ἂς μὴν ὑπάρχει ἀντικείμενο. Γι᾿ αὐτὸ ἡ ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται σὰν φάρσα. Ἢ μᾶλλον σὰν πραξικόπημα. Ὁ χαρακτηρισμὸς βαρύς. Ἀλλὰ τί ἄλλο εἶναι αὐτὸ τὸ ἀποφασίζομεν καὶ ἀποψιλώνομεν τὴ γραφή; Ὁ δημοτικισμὸς σήμιερα πιά, δὲν εἶναι παρὰ ἰδεολογία χωρὶς ἀντικείμενο, χωρὶς σημαινόμενα. Κι ἀφοῦ δὲν ἔχει τίποτε ἐπὶ τῆς οὐσίας νὰ ἀνατρέψει ἁπλῶς ἀναστατώνει χωρὶς λόγο. Γιατὶ τὰ πραγματικὰ προβλήματα τῆς γλώσσας μας ὅπως ἡ ἐπέλαση τοῦ νεοκαθαρευουσιανισμοῦ, ὁ ἀναχρονιστικὸς μαλλαρισμὸς τοῦ Πανεπιστήμιου καὶ τοῦ στάδιου, ἡ ἀόρητη καὶ δυσλειτουργικὴ παθητικὴ σύνταξη τῶν πανεπιστημιακῶν φοιτητικῶν συνελεύσεων καὶ τοῦ ραδιοφώνου, τὰ «ὀκέυ», τὰ «γουέλ», τὰ «ρὲ μαλάκα», «τὴ βρίσκω», «νὰ ποῦμε», ἡ «ἑλληνοποίηση», «κατωτατοποίηση», «μετοχοποίηση», «ἐπαναστατικοποίηση», «ἐντατικοποίηση» κ.λπ. ἡ ἕλλειψη ἔγκυρων λεξικῶν, ἡ καταστροφὴ ποὺ μᾶς περιμένει ἀπὸ τὴ μεταφραστικὴ προχειρότητα, ὁ ἐγκλεισμὸς τοῦ προφορικοῦ λόγου σὲ 500 λέξεις καὶ δέκα ἐπιφωνήματα, ἡ ἔλλειψη ἐπαρκῶν ἱδρυμάτων γιὰ τὴ μελέτη τῆς ἑλληνικῆς γλωσσας καὶ τῆς ἱστορίας της, ἡ ἐκπαιδευτικὴ ἀνεπάρκεια τῶν ἑλληνικῶν σχολείων, τὸ ἄγχος τῶν ἐξετάσεων, οἱ βασανιστικοὶ γιὰ παιδιὰ καὶ μεγάλους θεσμοὶ τοῦ κολασμοῦ καὶ τοῦ ἐπαίνου, ἡ ἀπερίγραπτη προχειρότητα τῆς δημοσιογραφίας-ἐφημεριδογραφίας, αὐτὰ καὶ ἄλλα πολλὰ προβλήματα ποὺ σημαίνουν εἰδικοὶ καὶ ἀνειδίκευτοι δὲν ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὸ μονοτονικό. Οἱ μεταρρυθμιστὲς ἄρχισαν ἀπὸ κεῖ ποὺ δὲν ὑπῆρχε ἀντικείμενο. Κατάφεραν ἀπλῶς νὰ προσθέσουν ἀκόμιη ἕνα μεγάλο πρόβλημα ἐκεῖ ποὺ τόσα περίμεναν μιὰ λύση ἢ μιὰ προσπάθεια.

***

Ἀξίζει κανεὶς τάχα ν᾿ ἀσχολεῖται μὲ τὸ μονοτονικό, ἀκόμα καὶ τώρα ποὺ ἔγινε νόμος τοῦ κράτους; Γιὰ μένα τὰ ἐρωτήματα εἶναι ἀλλοῦ κι ἂς ξεκινοῦν ἀπὸ τὸ μονοτονικό. Ἀξίζει τὸν κόπο νὰ γράφουμε στὴν ἑλληνικὴ γραφὴ τὰ ἑλληνικά; Ἀξίζει τὸν κόπο νὰ καταστραφεῖ ἕνας ἔστω περιφερειακὸς πολιτισμός; Σίγουρα ἡ ἀνθρωπότητα θὰ συνεχίσει τὸ δρόμο της καὶ χωρὶς τὴ γραφή μας. Ὄχι ὅμως κι ἐμεῖς.


1. Σημειώνω, ἔτσι μόνο γιὰ τὴν ἱστορία, ἕνα ἄρθρο δικό μου στὸ τευχ. 25 (Μάρτιος 1979) τοῦ Πολίτη «Οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα τοῦ κακοῦ» ποὺ ὅμως ἕλαβε ἀκαριαῖα (ἢ ἀκαριαία) ἀπάντηση ἀπὸ τὴν Ἀλόη Σίδερη τῆς ΟΙΕΛΕ στο τεῦχος 26 τοῦ Πολίτη, («Χωρὶς ἐμπάθεια»), ἀπὸ τὴν Φούλα Χατζηδάκη («Δὲν πρέπει νὰ γίνονται ἐπιμέρους βελτιώσεις;») καὶ τὸν Α. Κανταρτζῆ («Γιὰ τοὺς τόνους καὶ τὰ πνευματα τοῦ κακοῦ, τοῦ Α. Ἐλεφάντη»).
Σημειώνω ἐπίσης ἕνα ἄρθρο τῆς Σοφίας Σκοπετέα στὸ περιοδικὸ ᾽Εποπτεία (Μάρτιος 1981, τεῦχ. 55, «Τὰ ἰῶτα καὶ ἡ κεραία») ποὺ κάτι ἀράδιαζε γιὰ τὴ σύγχυση μεταξὺ τοῦ ἐπιρρήματος καὶ τοῦ κατηγορηματικοῦ προσδιορισμοῦ θηλυκοῦ γένους, γιὰ τὴν ἐκφραστικὴ καὶ τὴν ποιητικὴ διάσταση τῆς γλώσσας ποὺ μὲ τὸ μονοτονικὸ κινδυνεύει. Πρόσθετε ἀκόμη ὁτι ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ μονοτονικοῦ εἶναι τὸ πρῶτο σκαλοπάτι γιὰ τὴν καθιέρωση τοῦ ἀτονικοῦ συστήματος, τὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας, καὶ ἑπομένως πλῆγμα σοβαρὸ στὴν ἴδια τὴν γλώσσα.
Καὶ γιὰ νὰ ὁλοκληρωθεῖ ὁ φτωχὸς κατάλογος δὲν θὰ ᾿πρεπε νὰ παραλείψει κανεὶς μερικὰ σχόλια καὶ ἄρθρα τῆς Μεσημβρινῆς.
Ἴσως μοῦ διαφεύγουν ὁρισμένες τοποθετήσεις, ἀλλὰ κι ἅν προστεθοῦν πάλι ὁ κατάλογος τῶν δημόσιων ἀντιρρήσεων στὸ μονοτονικὸ θὰ παραμείνει φτωχός. Βέβαια ὑπάρχουν καὶ οἱ ἰδιωτικές. Ἀλλὰ αὐτὲς ποιός τὶς ρωτάει;

2. Ἀντιπαρέρχομαι τὸ οἰκονομικὸ ἐπιχείρημα παρόλο ποὺ εἶναι τὸ μόνο ποὺ ἔχει πραγματικὴ βάση, κι ἂς προτείνεται ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ κάθε ἅλλο παρὰ ἀποδέχονται θεωρητικὰ τὸν προσδιορισμὸ τῆς ἱστορικῆς κίνησης ἀπὸ τὸν οἰκονομικὸ παράγοντα. Καὶ τὸ ἀντιπαρέρχομαι διότι οὕτε οἱ ἴδιοι οὕτε ἡ εἰσηγητικὴ ἕκθεση τοῦ νόμου, οὕτε οἱ εἰσηγητικὲς προτάσεις τῶν εἰδικῶν πῆραν τὸν κόπο νὰ μᾶς ποῦν μερικὰ ἁπλὰ πράγματα. Πρῶτο πόσο θὰ στοιχίσει σὲ χρῆμα ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ μονοτονικοῦ; ἐκπαίδευση δασκάλων, ἐκτύπωση νέων διδακτικῶν βιβλίων, ξόδεμα ὡρῶν τῆς παρούσης γενεᾶς νὰ ξεμάθει τὴν ὀρθογραφία ποὺ ξέρει καὶ νὰ μάθει μιὰν ἄλλη, ξόδεμα γιὰ ἀνατύπωση βιβλίων — ποὺ ὣς τώρα ἔχουν ἐκδοθεῖ μὲ πολυτονικὸ σύστημα. Δεύτερο, πόσο ἀκριβῶς ἣ περίπου κερδίζει ἡ ἐθνικὴ οἰκονομία. Τρίτο τίνος οἰκονομία θὰ κερδίσει, τοῦ καταναλωτῆ γραπτῶν κειμένων ἢ τῶν παραγωγῶν (ἐκδοτῶν); Καὶ τέλος ἂν τὸ κέρδος αὐτὸ θὰ συνεπάγεται ἀνάλογη μείωση τῆς τιμῆς τῶν ἐφημερίδων, βιβλίων κ.λπ. Ἐπειδὴ ὅμως τέτοιου εἴδους ἀνοιχτοὺς λογαριασμοὺς δὲν ἔκαναν, οὔτε οἱ ἐφημερίδες-ἐκδότες οὔτε οἱ εἰσηγητὲς οὔτε τὸ Ὑπουργεῖο, ἡ φράση περὶ κέρδους τῆς ἐθνικῆς οἰκονομίας δὲν ἀφορᾶ τὴ γραφὴ τῆς γλώσσας ἀλλὰ τὰ λογιστήριά τους. Σύμφωνοι, λοιπόν, νὰ μὴν εἴμαστε χυδαῖοι ὑλιστές, ἀλλὰ νὰ μὴν εἴμαστε ὅλοι.

3. Σοφία Σκοπετέα «Τὰ ἰῶτα καὶ ἡ κεραία», Ἐποπτεία, τεῦχ. 55, Μάρτιος 1981.

4. Πολλοὶ ὡστόσο θεωροῦν τὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας καὶ τὴν καθιέρωση «φωνητικῆς» γραφῆς ἀναγκαία, ἂν καὶ λόγοι σκοπιμότητας τοὺς ἐπιβάλλουν προσεκτικὴ πορεία. Ἀντιγράφω: «Στὴ συγκέντρωση (πρόκειται γιὰ συγκέντρωση τῶν τριῶν ἐκπαιδευτικῶν ὀργανώσεων ΟΙΕΛΕ, ΔΟΕ καὶ ΟΛΜΕ στὶς 2.4.79, τὸ ψήφισμα τῆς ὁποίας ὑπὲρ τοῦ μονοτονικοῦ ἐσχολίαζα στὸν Πολίτη) τὸ θέμα (τῆς κατάργησης τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας) συζητήθηκε καὶ μάλιστα δὲ βοέθηκε οὔτε ἕνας ποὺ νὰ ὑποστηρίξει πὼς πρέπει νὰ διατηρηθοῦν τὰ η, ω, αι, κ.λπ. μόνο ποὺ θεωρήθηκε πὼς πρέπει νὰ ἐπιδιώξουμε τὴ φορὰ αὐτὴ κάτι ποὺ μπορεῖ νὰ ἐφαρμοστεῖ χωρὶς πολλὲς δυσκολίες, ἐπειδὴ φαίνεται πὼς γι᾿ αὐτὸ οἱ καιροὶ ἔχουν ὡριμάσει». Ἀλόη Σιδέρη, «Χωρὶς ἐμπάθεια», Πολίτης τεῦχος 26.

5. Γ. Μπαμπινιώτη, «Δασειδαιμονίες ἢ προτοῦ διώξουμε τὰ κακὰ πνεύματα», Καθημερινή, 24-25 Ἰανουαρίου 1982.

KIPEPOS Banner
Open right side only for printing