Ἑλληνικά   English  
Title
Choose your font:

(The fonts must be already installed on your system in order for your browser to use them.)
Chosen font: Palatino Linotype
Browser type: CCBot/2.0 (https://commoncrawl.org/faq/)

The vengeance of accents

[Preface and Introduction of the book “The vengeance of accents, the influence of “ancient Greek” and “monotonic system” on the psychoeducative evolution of the child”, by Ioannias K. Tsegkos, Thalis N. Papadakis and Dimitra Vekiari, Enallaktikes Ekdoseis, 2005.]

Πρόλογος

«Διὰ μαλακίαν καὶ ῥαθυμίαν ἐγκαταλείπειν τὰ τῶν προγόνων ἔργα»
Ξενοφῶν
«῎Εχει καὶ ἡ Δημοτικὴ τοὺς Καθαρευουσιάνους της»
Κ. Παλαμᾶς
«῞Ολοι ἀριστεροὶ εἴμαστε· στὴν τσίπα διαφέρουμε»
Στάθης, Σ., τῆς Ἐλευθεροτυπίας

Ἡ ἰδέα, ὁ σχεδιασμὸς καὶ ἡ διεξαγωγὴ τῆς ἔρευνας, γιὰ τὶς συνέπειες τῆς ἐπιβολῆς τοῦ μονοτονικοῦ, εἶναι προϊὸν παρατηρήσεων καὶ προβληματισμῶν ποὺ ἔγιναν σὲ χῶρο ὄχι τῆς ἐκπαίδευσης, ἀλλὰ τῆς ὑγείας!

Κατὰ τὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ ᾿80-ἀρχὲς τοῦ ᾿90, παρατηρώντας τὴν προσέλευση στὸ Παιδοψυχιατρικὸ Τμῆμα τοῦ Ἀνοικτοῦ Ψυχοθεραπευτικοῦ Κέντρου, τὴν εἴδαμε νὰ αὐξάνεται σημαντικά, ἀλλὰ καὶ περίεργα, ἀφοῦ ὁ συντριπτικὸς ἀριθμὸς τῶν προσερχομένων χαρακτηριζόταν, κυρίως, ἀπὸ μαθησιακὲς δυσκολίες. Τὸ ἴδιο πληροφορηθήκαμε ὅτι συνέβαινε καὶ σὲ ἄλλους θεραπευτικοὺς χώρους, ὅπου καὶ ἐκεῖ ἡ «δυσλεξία», κυρίως, κατέστη κάτι σὰν μόδα ἢ ἐπιδημία!

Μετὰ τὴν ἄγονη ἔρευνα στὴ σχετικὴ βιβλιογραφία, οἱ σχολικοὶ ψυχολόγοι τοῦ Τμήματος εἰσηγοῦνταν ἀναδιοργάνωση τοῦ Τμήματος, αὔξηση τῶν ὡρῶν καὶ τῶν εἰδικῶν κ.ἄ. Τὸ πρόβλημα ἀπασχόλησε ἔντονα τὸ Κέντρο· οἱ ἡλικιακῶς πρεσβύτεροι, ὅπως ὁ γράφων, ἂν καὶ ἀνίδεοι περὶ τὰ παιδοψυχιατρικά, ὑποψιαστήκαμε καὶ τὴν προηγηθεῖσα γλωσσικὴ καὶ ἐκπαιδευτικὴ μεταβολὴ τοῦ 1982. ῎Αλλωστε, ἐκτὸς τῶν προσελεύσεων στὸ Παιδοψυχιατρικό, μᾶς ἐπροβλημάτιζε τὸ γλωσσικὸ καὶ ὀρθογραφικὸ ἐπίπεδο τῶν ὑποψηφίων γιὰ τὰ Ἰνστιτοῦτα τοῦ Κέντρου —παρ᾿ ὅτι πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἦταν ἀπόφοιτοι καὶ τῶν «τριτοδεσμικῶν» σχολῶν τῶν Πανεπιστημίων μας— καί, βέβαια, οἱ καθημερινές... γλωσσοπατινάδες τῶν ΜΜΕ ἐνίσχυαν περαιτέρω τὶς ὑποψίες γιὰ τὴν αἰτιοπαθογένεια τοῦ φαινομένου.

Ἀποφασίσαμε ἔτσι νὰ ἀναζητήσουμε μελέτες ἢ δημοσιεύματα ἀξιολογητικὰ τῶν ἀποτελεσμάτων ἢ συνεπειῶν τῆς γλωσσικῆς μεταβολῆς, βέβαιοι ὄντες ὅτι κάποια μελέτη θὰ εἶχε ἐκπονηθεῖ, ὥστε νὰ μᾶς δώσει κάποιες ἰδέες καὶ κατευθύνσεις ἀναφορικὰ μὲ τὰ φαινόμενα ποὺ μᾶς ἀπασχολοῦσαν.

Οἱ ἀναζητήσεις μας ἀποδείχθηκαν ἄκαρπες! Βρέθηκαν, βέβαια, πολλὰ ἐνδιαφέροντα ἄρθρα καὶ βιβλία ὑποστηρικτικὰ ἀμφοτέρων τῶν ἀπόψεων καὶ πλευρῶν· δὲν βρέθηκε, ἐν τούτοις, οὔτε μία ἐρευνητικὴ μελέτη γιὰ τὶς ἐπιπτώσεις τῆς γλωσσικῆς-ἐκπαιδευτικῆς ἀλλαγῆς, τόσον ἀπὸ τὴ μεριὰ τῶν θιασωτῶν τῆς «ἁπλοποίησης», ὅσον καὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν ὑποστηρικτῶν τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας. Προέκυψαν, ὡστόσο, ἄλλα στοιχεῖα ἀρκετὰ διαφωτιστικά· τὸ πιὸ σημαντικὸ ὅτι ὑπῆρξαν κάποιες ἐρευνητικὲς ἀπόπειρες, οἱ ὁποῖες τελικὰ δὲν μπόρεσαν νὰ δοῦν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας, ἐπειδὴ οἱ ἐρευνητὲς αὐτοὶ ἀποθαρρύνθηκαν ἤ, ἀκριβέστερα, «προειδοποιήθηκαν» ἁρμοδίως καὶ ἱεραρχικῶς, ὅπως ἐμπιστευτικῶς καὶ χαμηλοφώνως μᾶς εἶπαν! Αὐτὰ τὰ ἀπίστευτα ἐπιβεβαιώθηκαν, ὅταν πληροφορηθήκαμε ὅτι τὸ ῾Υπουργεῖο Παιδείας οὔτε κἂν ἐνέκρινε ἀγορὲς βιβλίων ποὺ εἶχαν ἐκδοθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ἀνεξαρτήτως τῆς ποιότητας καὶ τῆς χρησιμότητάς τους!

Παρήγορη, πάντως, καὶ ἐξαιρετικὰ ἐνθαρρυντικὴ ἦταν ἡ διαπίστωση ὅτι οἱ περισσότεροι κορυφαῖοι τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς, ἐπιστήμονες, λογοτέχνες, ποιητές, ἐξακολουθοῦσαν νὰ χρησιμοποιοῦν τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ἀποδεικνύοντας ἔτσι ὅτι ἡ προπαγανδιστικὴ «βεβαιότητα», «τὸ μονοτονικὸ τὸ χώνεψε ὁ ἑλληνικὸς λαός» (κατὰ τὸν ψυχαριστὴ πρεσβύτη τῆς Θεσσαλονίκης κ. Κριαρᾶ), δὲν ἦταν καὶ τόσο καθολική.

Ἀνίδεοι ἀλλὰ καὶ ἀθεραπεύτως περίεργοι ἐγκύψαμε καὶ στὴν ἱστορία τοῦ γλωσσικοῦ ζητήματος, γιὰ νὰ διαπιστώσουμε ὅτι παρόμοιοι σκυλοκαβγάδες συνέβαιναν ἀνέκαθεν καὶ ἦταν «γιὰ τὸ πάπλωμα», ὅπως λέει ὁ Κ. Γεωργουσόπουλος. Αὐτὸ δὲ τὸ «πάπλωμα» βαφόταν πότε μὲ μπλέ, πότε μὲ κόκκινα καὶ πότε μὲ πράσινα ἰδεολογικὰ χρώματα...

Τὴν ἀνυπαρξία, πάντως, συγκριτικῶν μελετῶν ἀναπλήρωνε ἡ δημοσίευση ἄρθρων καὶ βιβλίων (Γιάννης Καλιόρης, Σαράντος Καργάκος, Τάσος Λιγνάδης, Χάρης Λαμπίδης, Νίκος Φωκᾶς κ.ἄ.), καθὼς καὶ ἕνας πολὺ σημαντικὸς «Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα», ὁ ὁποῖος ἔγινε τὸ 1985 στὸ κλειστὸ γήπεδο τοῦ Μίλωνα Νέας Σμύρνης, ὀργανωμένος ἀπὸ τό, τότε, ΚΚΕ ἐσωτερικοῦ, καὶ τὰ πρακτικά του ἐκδόθηκαν τὸ 1988 ἀπὸ τὸν «Δόμο». Ἐκεῖ, ἀκόμη καὶ οἱ περὶ τὰ γλωσσικὰ ἀδαεῖς διαπιστώσαμε ὅτι αὐτὴ ἡ διχόνοια κρατάει χρόνια καὶ ὅτι συντηρεῖται ἀπὸ συνομαδώσεις μοχθηροκομπλεξικῶν, κυρίως φιλολόγων καὶ φιλολογούντων, ποὺ ἀποδύονται σὲ διαμάχες παρατάξεων· Δημοτικιστῶν καὶ Καθαρευουσιάνων, Μαλλιαρῶν καὶ Γλωσσαμυντόρων, «Βορείων» καὶ «Νοτίων» ἢ «Προοδευτικῶν» καὶ «Ἀντιδραστικῶν», οἱ ὁποῖοι χρησιμοποιοῦν καὶ τὴ γλῶσσα ὡς γήπεδο γιὰ παίγνια ἐπιβολῆς καὶ ἀπολαβῶν, ἐνῶ οἱ γνήσιες καὶ ἀνιδιοτελεῖς φωνὲς ἀσθενέστερες, ὡς συνήθως, τῶν κραυγῶν τῶν καιροσκόπων δὲν εἰσακούονται.

Ἀπὸ τὴν ἱστορία τοῦ γλωσσικοῦ ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ πρακτικὰ τοῦ «Διαλόγου», ὁ ἀδογμάτιστος πολίτης θὰ πεισθεῖ καὶ γιὰ τὶς ἀκρότητες τῶν δημοτικιστῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴ σημαντικὴ συνεισφορὰ τῆς λεγομένης «καθαρεύουσας»· καὶ αὐτὸ ἀπὸ στόματος ἀνθρώπων «προοδευτικῶν», ἀφοῦ σ᾿ αὐτὸ τὸν διάλογο ἁπαξάπαντες οἱ διαλεγόμενοι φιλόλογοι, συγγραφεῖς καὶ λογοτέχνες ἦταν «προοδευτικοί»· ἀντιδραστικοὶ γλωσσαμύντορες δὲν ὑπῆρξαν, ἐπειδὴ δὲν ἐκλήθησαν ἢ ἐπειδὴ δὲν ὑφίστανται πλέον. ῾Υπῆρξε, ὅμως, ἐκεῖ καὶ μιὰ φωνὴ ὄχι φιλολόγου ἀλλὰ τραγουδοποιοῦ, ποὺ μίλησε καὶ γιὰ τὴ μουσικὴ διάσταση τῆς γλώσσας, ἡ ὁποία διασώζεται χάρη στὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία. Μάλιστα, ὁ Δ. Σαββόπουλος —αὐτὸς ἦταν— ἐχρησιμοποίησε καὶ διαγράμματα ἀπὸ στούντιο ἠχογραφήσεων, γιὰ νὰ ὑποστηρίξει τὰ λεγόμενά του. ῏Ηταν ὁ μόνος! Λοιδωρήθηκε, ὅμως, ἀγρίως μὲ ἄσχετα, ἐκνευριστικὰ καὶ ἀφ᾿ ὑψηλοῦ ἐπιχειρήματα ἐνίων «ἐπωνύμων» φιλολόγων. ῞Οταν, ὅμως, τὰ βουβάλια τσακώνονται στὸν βάλτο, τὴ συμπλοκὴ τὴν πληρώνουν τὰ βατράχια... Κι ἐμᾶς, αὐτὰ μᾶς ἐνδιέφεραν.

Ὅλα αὐτά, βέβαια, μπορεῖ νὰ ἔπειθαν καὶ τὸν πλέον δύσπιστο γιὰ τὸ ἑνιαῖο τῆς γλώσσας ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἰδιοτέλεια τῆς τεχνητῆς παραταξιολογίας· ἄφηναν, ὅμως, ἄλυτο τὸ πρόβλημά μας, ποὺ ἦταν νὰ ἀποδείξουμε μὲ συγκριτικὸ ἀντιπαραθετικὸ τρόπο, στατιστικῶς ἀποδεδειγμένο, καὶ μὲ καθιερωμένα εἰδικὰ ἐργαλεῖα (tests) τὶς ὅποιες συνέπειες τῆς γλωσσικῆς μεταβολῆς. Τὰ ἐργαλεῖα τὰ εἴχαμε, τοὺς ἔμπειρους ἀξιολογητὲς ἐπίσης· μᾶς ἔλειπε μόνον ἕνας ἀριθμὸς παιδιῶν ποὺ νὰ διδάσκονται μὲ τὸ παλιὸ σύστημα, ὥστε νὰ συγκριθοῦν μὲ ἰσάριθμα συνομήλικα παιδιὰ ποὺ διδάσκονται μὲ τὸ νέο. ῾Η ἀδυναμία, ὅμως, ἀνεύρεσης παιδιῶν τῆς πρώτης κατηγορίας καθιστοῦσε τὰ πράγματα σχεδὸν ἀπελπιστικά, ἕως ὅτου πληροφορηθήκαμε γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τὶς δραστηριότητες τῆς «῾Ελληνικῆς Ἀγωγῆς». ῎Ετσι, συναντήσαμε τὶς κυρίες ῎Αννα Τζιροπούλου-Εὐσταθίου καὶ Εἰρήνη Μαυροπούλου, μὲ τὶς ὁποῖες συνεννοηθήκαμε ἀμέσως, χωρὶς νὰ χρειασθεῖ νὰ ἀνταλλάξουμε ἰδεολογικοπολιτικὰ ἐπισκεπτήρια! Τὰ γράφω αὐτὰ γιὰ ν᾿ ἀπαντήσω, καὶ ἀπὸ δῶ, σὲ κάποιους παλιοὺς καὶ κατὰ τὰ ἄλλα ἀγαπητοὺς φίλους, ποὺ θεωροῦν καθῆκον τους νὰ προφυλάξουν τοὺς «ὁμοϊδεάτες» (τί φρικώδης ὅρος!) φίλους τους ἀπὸ ἐνδεχόμενη ἰδεολογικοπολιτική... μίανση. Ἀπάντησα, λοιπόν, τότε ὅτι, ἐπειδὴ ἡ δικτατορία ἀνασκολόπησε τὴν καθαρεύουσα, ἐμένα αὐτὸ δὲν μ᾿ ἐμποδίζει νὰ βλέπω καὶ νὰ λέω ὅτι καὶ ἡ μεταπολίτευση ξεκατίνιασε τὴ δημοτική! ῎Ετσι δὲν ἐνδιαφέρθηκα, ὣς τώρα, νὰ μάθω σὲ τί «Θεὸ» πιστεύουν οἱ δύο, φίλες μου πλέον, κυρίες. Μπορῶ, ὅμως, νὰ βεβαιώσω... εὐόρκως ὅτι πρόκειται γιὰ ἐξαίρετες φιλολόγους καὶ χαρισματικὲς συγγραφεῖς, τὶς ὁποῖες ἀγαπῶ καὶ θαυμάζω ἀπεριορίστως!...

῾Η ἀνακοίνωση τῆς ἔρευνας στὸ 18ο Πανελλήνιο Ψυχιατρικὸ Συνέδριο, στὶς 17 Μαΐου 2004, στὴν Κῶ, προκάλεσε ἀρκετὰ δημοσιεύματα στὸν τύπο, τὸ ραδιόφωνο καὶ τὴν τηλεόραση. ῎Εγιναν καὶ παρουσιάσεις ἀπὸ τοὺς συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου σὲ διάφορες πόλεις, τὰ δὲ σχόλια, στὴν πλειονότητά τους, ἦταν ἐνθουσιαστικά, ἂν καὶ ὑπῆρξε μιὰ ἀξιομνημόνευτη ἐξαίρεση· τὸν Αὔγουστο τοῦ ἴδιου χρόνου, μάθαμε ὅτι ὀργανώνεται ἕνα συνέδριο στὴ Θεσσαλονίκη, ἀφιερωμένο στὴ Δυσλεξία· στείλαμε τὴν συνηθιζόμενη περίληψη. Ἐνῶ περιμέναμε τὸ πρόγραμμα τοῦ συνεδρίου, ἀπὸ τὴ γραμματεία καὶ μὲ ἀρκετὴ καθυστέρηση μᾶς ἐπληροφόρησαν ὅτι ἤθελαν πρῶτα νὰ δοῦν ἂν ἡ ἀνακοίνωση στέκει ἐπιστημονικά! Παρ᾿ ὅτι μιὰ τέτοια ἀπαίτηση ἦταν προσβλητικὴ καὶ πρωτοφανὴς γιὰ τὰ συνέδρια, ὅπου οἱ ἀνακοινώσεις τίθενται στὴν κρίση τῶν συνέδρων καὶ ὄχι τῶν ὀργανωτῶν, ἐν τούτοις, καλοπίστως, ἐστείλαμε ὅλο τὸ ὑλικὸ τῆς ἔρευνας (ὅπως περιγράφεται στὸ βιβλίο) ἐλπίζοντας ὅτι θ᾿ ἀποκομίζαμε, ἐνδεχομένως, κάποιο χρήσιμο σχόλιο. Δυστυχῶς, εἴχαμε μιὰ ἀκόμη παρατεταμένη σιωπή· τότε, ἀναζητήσαμε ἐπιμόνως στὸ τηλέφωνο τὸν ἴδιο τὸν ὀργανωτή, ἀπὸ τὸν ὁποῖο πήραμε τὴν ἀπροσδόκητη ἀπάντηση ὅτι ἡ ἀνακοίνωσή μας «δὲν ἔγινε ἀποδεκτή, ἐπειδὴ δὲν στέκει ἐπιστημονικά»! Ἐπειδὴ μὲ τὸν ἐν λόγῳ ἐπιστήμονα δὲν εἴχαμε καμμία σχέση ἢ γνωριμία, ζητήσαμε περισσότερες πληροφορίες ἀπὸ Θεσσαλονικεῖς συναδέλφους· καὶ ἀπ᾿ ὅσα μᾶς εἶπαν, θ᾿ ἀναφέρουμε μόνον ὅτι ὁ ἐν λόγῳ κύριος ἐπιτηδεύεται στὴ θεραπεία τῆς δυσλεξίας!... ᾿Απὸ καιρὸ γνωρίζαμε γιὰ φυγόπονους διορθωτές («κάτω τὰ αἱματοβαμμένα γραπτά»), τώρα ἔχουμε, φαίνεται, καὶ πελατοθῆρες θεραπευτές...

Δημοσιεύουμε τὴν ἔρευνα, ἐπειδή, ἐκτὸς τῆς ἐπιστημονικῆς δεοντολογίας ποὺ ἐπιβάλλει τὴ γνωστοποίηση ὁποιουδήποτε καινούργιου στοιχείου, ἐλπίζουμε ὅτι αὐτὴ θὰ τεθεῖ στὴ βάσανο τῆς κριτικῆς καὶ ἄλλων ἐρευνητῶν, οἱ ὁποῖοι, ἐπαναλαμβάνοντάς την μὲ παρόμοιους ἢ ἄλλους τρόπους, θὰ ἐπαληθεύσουν ἢ θὰ διαψεύσουν τὰ εὑρήματά μας. Κυρίως, ὅμως, εὐχόμαστε νὰ ἐπαναληφθεῖ μὲ μεγαλύτερο πληθυσμὸ μαθητῶν καὶ σὲ ἡλικιακῶς διαφορετικὲς κατηγορίες. ῎Ηδη, ἡ ἔρευνά μας ἐπροχώρησε, ὅπως εἶχε σχεδιασθεῖ, στὸ δεύτερο στάδιο· στὴν ἐπαναξιολόγηση τῶν παιδιῶν ποὺ κατὰ τὴν πρώτη ἀξιολόγηση παρακολουθοῦσαν τὴν Τρίτη τάξη τοῦ Δημοτικοῦ καὶ τώρα βρίσκονται στὴν ῞Εκτη. Τοῦ χρόνου καὶ τοῦ παραχρόνου θὰ ἀξιολογηθοῦν καὶ τὰ παιδιὰ ποὺ ἀξιολογήθηκαν ἀρχικὰ στὴ Δευτέρα καὶ τὴν Πρώτη τάξη.

῾Η ἐνσωμάτωση στὸ παρὸν καὶ τῆς συνέντευξης ὡς εἰσαγωγῆς, ἡ ὁποία δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ «῎Αρδην» καὶ ἀναδημοσιεύεται ἐδῶ ἐμπλουτισμένη καὶ ξανακοιταγμένη, ἀποσκοπεῖ στὴ βελτίωση τῆς ἐπιλησμοσύνης τῶν παλαιῶν ἀλλὰ καὶ τῆς ἄγνοιας τῶν νεωτέρων, ἐπειδὴ ἀναφέρεται ἐκτενῶς στὴν προϊστορία τοῦ γλωσσικοῦ καθὼς καὶ στὰ διαδραματισθέντα κατὰ τὴν πρόσφατη γλωσσοεκπαιδευτικὴ ἀλλαγή. Φρονοῦμε ὅτι αὐτὰ εἶναι ἀπαραίτητα, γιὰ νὰ κατανοηθεῖ τὸ ἕως ποῦ μποροῦν νὰ φθάσουν οἱ καιροσκόποι, ψηφοθῆρες πολιτικοί, συνεπικουρούμενοι ἀπὸ τὶς μειονεξίες κρατικοδίαιτων «εἰδικῶν», ἐρήμην πάντοτε τῶν «ἀνιδέων» φορολογουμένων πολιτῶν. ᾿Αλλά, οἱ τελευταῖοι ὡς γονεῖς, ποὺ ξοδεύουν τόσα γιὰ τὴ γλωσσομάθεια τῶν παιδιῶν τους, ἂς προσθέσουν στὸν οἰκογενειακὸ προϋπολογισμὸ καὶ τὰ ἔξοδα μιᾶς ἀκόμη γλώσσας, τῆς ἑλληνικῆς, πρὶν γίνει καὶ αὐτὴ μιὰ «ξένη» γλῶσσα· θὰ γλιτώσουν, σίγουρα, χρήματα γιὰ παιδοψυχιάτρους, παιδοψυχολόγους, ἀλλὰ καί... «βεβαιωσιολόγους» γιὰ «μαθησιακὲς δυσκολίες», «δυσλεξίες» κ.ἄ.

᾿Αθήνα, 5 ᾿Ιουνίου 2005
᾿Ιωάννης Κ. Τσέγκος
Ψυχίατρος

Εἰσαγωγὴ (ὑπὸ μορφὴν συνεντεύξεως)1

Μιὰ ἔρευνα τοῦ ᾿Ανοικτοῦ Ψυχοθεραπευτικοῦ Κέντρου, ἡ ὁποία ἀνακοινώθηκε στὸ Ψυχιατρικὸ Συνέδριο τὸν Μάιο τοῦ 2004, προκάλεσε ἀρκετὲς δημοσιεύσεις στὸν τύπο καθὼς καὶ κάποιες συζητήσεις. Τὸ περιοδικὸ ῎Αρδην ἐδημοσίευσε, κι αὐτό, τὴν περίληψη τῆς ἔρευνας καὶ ἐσυζήτησε μὲ τὸν ψυχίατρο κ. ᾿Ιωάννη Κ. Τσέγκο, διευθυντὴ τοῦ ᾿Εκπαιδευτικοῦ-᾿Ερευνητικοῦ Τομέως ποὺ πραγματοποίησε τὴν ἔρευνα, τόσο τὰ εὑρήματα καὶ τὴ μέθοδο τῆς ἔρευνας, ὅσο καὶ τὴν προϊστορία τοῦ γλωσσικοῦ.

᾿Ερ.: Εἴδαμε στὸ τεῦχος 47 τοῦ ῎Αρδην τὴν περίληψη μιᾶς ἔρευνας, ποὺ κάνατε στὸ ᾿Ανοικτὸ Ψυχοθεραπευτικὸ Κέντρο, γιὰ τὸ πολυτονικό· θὰ θέλατε νὰ μᾶς ξαναθυμίσετε τὰ βασικὰ χαρακτηριστικά της;

1. ῾Η ἔρευνα συνοπτικῶς.

᾿Απ.: ῾Η ἔρευνα διεξήχθη μὲ 50 παιδιά, φυσιολογικά, ἡλικίας 6 ἕως 9 ἐτῶν, τὰ ὁποῖα ἀπετέλεσαν δύο ὁμάδες, 25 ἀτόμων ἑκάστη, ἀμφοτέρων τῶν φύλων· οἱ δύο ὁμάδες ἦταν συμβατὲς μεταξύ τους ὡς πρὸς ὅλες τὶς μεταβλητές, ἐκτὸς μόνον τῆς ἐκμάθησης («ἀρχαῖοι» ἢ «μονοτονικοὶ») τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν. Τὰ παιδιὰ ἀμφοτέρων τῶν ὁμάδων φοιτοῦν σὲ δημόσια σχολεῖα τῆς ᾿Αττικῆς, ἀλλὰ ἡ ὁμάδα τῶν «ἀρχαίων» παρακολουθοῦσε ἐπὶ πλέον, γιὰ ἕνα δίωρο τὴν ἑβδομάδα, καὶ μαθήματα ἀρχαίων ἑλληνικῶν στὴν «῾Ελληνικὴ ᾿Αγωγή».

῾Η ἀξιολόγηση κάθε παιδιοῦ ἔγινε πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῆς ἐκμάθησης τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν, καὶ ἐπαναλήφθηκε μετὰ τὸ τέλος τῆς σχολικῆς χρονιᾶς.

᾿Ερ.: Ποῦ βρήκατε τοὺς «ἀρχαιομαθεῖς» ἢ «πολυτονικοὺς» μαθητές;

᾿Απ.: ῎Α, ἐδῶ εἴμαστε τυχεροί! ᾿Ενῶ, ἐπὶ μεγάλο χρονικὸ διάστημα, ψάχναμε γιὰ μεθόδους καὶ τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους θὰ διερευνούσαμε τὸ φαινόμενο τῆς ἀγραμματοσύνης τῶν σπουδαστῶν καί, κυρίως, τὴν αὐξανόμενη προσέλευση παιδιῶν μὲ μαθησιακὲς δυσκολίες, δυσλεξίες ἢ “δυσλεξίες” κ.ἄ., τότε ἀκούσαμε ὅτι ὑπῆρχε ἕνας σύλλογος ἢ ἑταιρεία μὲ τὴν ἐπωνυμία «῾Ελληνικὴ ᾿Αγωγή», ποὺ διδάσκει ἀρχαῖα ἑλληνικὰ σὲ παιδιὰ ἀλλὰ καὶ σὲ μεγάλους.

῎Ετσι, συναντηθήκαμε μὲ τὴν κ. ῎Αννα Τζιροπούλου-Εὐσταθίου καὶ τὴν κ. Εἰρήνη Μαυροπούλου, φιλολόγους καὶ συγγραφεῖς τῶν διδακτικῶν βιβλίων ποὺ χρησιμοποιοῦν· μάλιστα, ἡ κ. Τζιροπούλου-Εὐσταθίου εἶναι καὶ ἡ συγγραφέας ἑνὸς ἐξαιρετικοῦ καὶ πολυσέλιδου πονήματος «῞Ελλην Λόγος. Πῶς ἡ ῾Ελληνικὴ Γονιμοποίησε τὸν Παγκόσμιο Λόγο».

᾿Ερ.: Πῶς ἀξιολογήσατε τὰ παιδιά;

᾿Απ.:Χρησιμοποιήθηκαν ἡ Νοητικὴ Δοκιμασία (W.I.S.C.-ΙΙΙ) καὶ ἡ Ψυχοεκπαιδευτικὴ Δοκιμασία («ΑΘΗΝΑ» τέστ). ᾿Αμφότερες οἱ Δοκιμασίες ἔχουν ἀξιολογηθεῖ ὡς ἔγκυρες καὶ ἔχουν σταθμισθεῖ γιὰ τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμὸ ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο ᾿Αθηνῶν· τὸ W.I.S.C.-ΙΙΙ εἶναι ἡ πλέον σύγχρονη διεθνὴς νοητικὴ δοκιμασία, ἡ ὁποία σταθμίστηκε στὴ χώρα μας ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ καθηγητοῦ Ψυχολογίας Δ. Γεώργα· τὸ «ΑΘΗΝΑ» τὲστ δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν καθηγητὴ Ψυχολογίας τοῦ Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικῆς καὶ Ψυχολογίας (Φ.Π.Ψ.), ᾿Ι. Παρασκευόπουλο. Τὰ δεδομένα τῶν ἐπιδόσεων τῶν παιδιῶν, ἀμφοτέρων τῶν ὁμάδων καὶ τῶν δοκιμασιῶν, μελετήθηκαν μὲ τὴ χρήση καθιερωμένων στατιστικῶν μεθόδων (Τ-test, Paired Τ-test καθὼς καὶ Μὴ Παραμετρικῶν tests).

᾿Ερ.: Καὶ τ᾿ ἀποτελέσματα;

᾿Απ.: Τὰ ἀποτελέσματα ἔδειξαν ὅτι ἡ ὁμάδα τῶν «ἀρχαίων», ἐν συγκρίσει πρὸς τοὺς «μονοτονικούς», ἐμφανίζει στὴ Δοκιμασία «ΑΘΗΝΑ» ἀνοδικὲς διαφορές, στατιστικῶς σημαντικές, στὶς ὑποδοκιμασίες: ᾿Αντιγραφὴ Σχημάτων, Διάκριση Γραφημάτων, Μνήμη Σχημάτων καὶ Μνήμη Εἰκόνων. ᾿Επίσης, στὴν ὁμάδα τῶν «ἀρχαίων» ἀνοδικὴ καὶ στατιστικῶς σημαντικὴ εἶναι ἡ διαφορὰ καὶ στὴν ὑποδοκιμασία Συναρμολόγηση ᾿Αντικειμένων τοῦ W.I.S.C.-ΙΙΙ. Τὰ ἕως τώρα εὑρήματα τῆς ἔρευνας παρέχουν ἰσχυρὲς ἐνδείξεις ὅτι ἡ ἐκμάθηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας καὶ τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν βελτιώνει τὴν ψυχοεκπαιδευτικὴ ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ σὲ ὁρισμένους καίριους τομεῖς, ὅπως εἶναι οἱ ὀπτικοαντιληπτικὲς ἱκανότητες καὶ λειτουργίες· δηλαδὴ τόσο τὶς ὀπτικὲς ἱκανότητες (ὀφθαλμικὲς κινήσεις, διοφθαλμικὸς ἔλεγχος), ὅσο καὶ τὶς γνωστικὲς λειτουργίες, ὅπως εἶναι ἡ ᾿Αντίληψη (διακριτικὴ ἱκανότητα) καὶ ἡ Μνήμη (μνημονικὴ συγκράτηση).

᾿Αντιθέτως, στὴν ὁμάδα τῶν «μονοτονικῶν» δὲν παρατηρήσαμε καμμία ἀλλαγὴ μετὰ τὸ ἐννεάμηνο διάστημα.῾Η μόνη, στατιστικῶς σημαντική, διαφορὰ παρουσιάζεται στὴ Μνήμη Εἰκόνων, ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι πτωτικοῦ χαρακτήρα!!!

᾿Ερ.: Καὶ ἡ ἄλλη δοκιμασία, ἡ Νοητική, τί ἔδειξε;

᾿Απ.: Καμμία διαφορὰ δὲν εἴχαμε σ᾿ αὐτὴ τὴ δοκιμασία σὲ ἀμφότερες τὶς ὁμάδες. ῾Ως γνωστόν, ἡ νόηση δὲν ἀλλάζει. ᾿Εμεῖς χρησιμοποιήσαμε τὸ W.I.S.C.-ΙΙΙ, γιὰ νὰ ἔχουμε καὶ στὶς δύο ὁμάδες παιδιὰ τοῦ αὐτοῦ διανοητικοῦ ἐπιπέδου· ἐν τούτοις, στὴν ὁμάδα τῶν «ἀρχαίων» βρήκαμε νὰ εἶναι σημαντικὰ ἀνοδικὴ ἡ διαφορὰ στὴ Συναρμολόγηση ᾿Αντικειμένων, ποὺ ἐνέχει καὶ αὐτὴ κυρίως ὀπτικοαντιληπτικὲς ἱκανότητες καὶ λειτουργίες.

2. ῎Ανευ ἐπιδοτήσεων.

᾿Ερ.: Ποιός χρηματοδότησε τὴν ἔρευνα;

᾿Απ.: Κανένας! ῎Αλλωστε, θὰ πρέπει νὰ σᾶς πῶ ὅτι τὸ ᾿Ανοικτὸ Ψυχοθεραπευτικὸ Κέντρο, γιὰ λόγους ἀρχῆς, δὲν ἐπιδιώκει ἐπιδοτήσεις οὔτε ἀπὸ τὸ κράτος οὔτε ἀπὸ τὴν ΕΟΚ.2 ῎Ετσι καὶ αὐτὴ ἡ ἔρευνα ἔγινε μὲ τὴν ἐθελοντικὴ συνεισφορὰ ἀποφοίτων τοῦ ᾿Ινστιτούτου Διαγνωστικῆς Ψυχολογίας, ποὺ διέθεσαν, συνολικά, ἄνω τῶν 900 ὡρῶν γιὰ τὶς συνεντεύξεις κτλ. ῎Ισως, εἶναι σημαντικὸ νὰ πῶ ὅτι ἀπὸ τοὺς 21 ψυχολόγους, ποὺ ἔκαναν τὶς ἀξιολογήσεις, μόνο 3 ἦταν ἄνω τῶν 30 ἐτῶν· οἱ ὑπόλοιποι ἦταν ἄτομα ποὺ δὲν εἶχαν διδαχθεῖ τὸ πολυτονικό.

3. ῾Η εὐδοκίμηση τῆς δυσλεξίας...

᾿Ερ.: Καὶ πῶς συνδέονται τὰ εὑρήματά σας μὲ τὴ δυσλεξία;

᾿Απ.: Δὲν εἴχαμε κατὰ νοῦν μόνο τὴ δυσλεξία, ὅταν ἀποφασίσαμε τὴν ἔρευνα· ὑποψίες, βέβαια, μπορεῖ νὰ εἴχαμε, ἀλλά, κυρίως, εἴχαμε περιέργεια νὰ δοῦμε ἂν συμβαίνει κάτι, καὶ τί ἀκριβῶς, στὰ παιδιὰ μὲ τὴν κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας, καὶ μὲ τὴν πληθώρα ἐπιζήτησης πιστοποιητικῶν. Γιατὶ μὲ τοὺς ἐνήλικες διαπιστώνουμε τὸ χάλι τῆς γλώσσας κάθε μέρα, ἀλλὰ δὲν μποροῦμε νὰ τὸ αἰτιολογήσουμε τεκμηριωμένα. Οἱ ἱκανότητες καὶ λειτουργίες, οἱ ὁποῖες εἶναι ἀποφασιστικὲς γιὰ τὴν περαιτέρω ψυχοεκπαιδευτικὴ ἀνάπτυξη τῶν νεαρῶν ἀτόμων (γραφὴ καὶ ἀνάγνωση), συνδέονται ἄμεσα καὶ μὲ τὴν ἐμφάνιση ὁρισμένων μορφῶν δυσλεξίας. ῾Η «δυσλεξία», ἄλλωστε, κατέστη πλέον ἕνα εἶδος πανεθνικοῦ ἄλλοθι γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ τοὺς γονεῖς, δυστυχῶς, οἱ ὁποῖοι εἶναι γενικὰ κατὰ τῆς... καταπίεσης! Καὶ ἡ πολιτεία, ἀντὶ νὰ «καταπιέσει» καὶ τὰ παιδιὰ ἀλλά, κυρίως, τοὺς διδάσκοντες, ὥστε ἀμφότεροι νὰ κάνουν σωστὰ τὴ δουλειά τους, ἱδρύει Κέντρα γιὰ μαθησιακὲς δυσκολίες. Τὰ σχετικὰ πιστοποιητικὰ ἔχουν καταντήσει ἕνα εἶδος φέιγ βολὰν σὲ ὅλες τὶς βαθμίδες τῆς ἐκπαίδευσης.

῾Η ἔρευνά μας πάντως συνεχίζεται, τὰ δὲ ἄτομα τῶν δύο ὁμάδων θὰ ἐπαναξιολογηθοῦν κατὰ τὸ τέλος τῆς πρωτοβάθμιας ἐκπαίδευσής τους (στὴν 6η τάξη), ὥστε νὰ μελετηθοῦν ἐκτενέστερα οἱ ἐπιπτώσεις στὶς ἀκουστικολεκτικὲς ἱκανότητες καὶ λειτουργίες.

᾿Ερ.: Διαπιστώθηκε βελτίωση τοῦ λεξιλογίου τῶν παιδιῶν ποὺ κάνουν ἀρχαῖα;

᾿Απ.: Στὴν ἔρευνα, καὶ στὶς δύο ὁμάδες, δὲν φαίνεται νὰ αὐξάνεται τὸ λεξιλόγιο.῾Η εὔλογη ἐξήγηση εἶναι ὅτι τὸ διάστημα ἀπὸ τὴν ἔναρξη ὣς τὴν ἐπανεξέταση ἦταν πολὺ βραχύ (9 μῆνες), καὶ ἴσως νὰ ὀφείλεται καὶ στὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας τους (6-9 ἐτῶν). ῎Αλλωστε, στὸ δεύτερο μέρος τῆς ἔρευνας, ὅταν τὰ ἴδια παιδιὰ θὰ ἔχουν μεγαλώσει κατὰ 3-4 χρόνια —τότε ἀναπτύσσονται αὐτὲς οἱ λειτουργίες—, θὰ τὸ δοῦμε αὐτὸ πιὸ συγκεκριμένα. Μιὰ ἄλλη ἐξήγηση, περισσότερο τεχνική, εἶναι ὅτι ἡ κλίμακα ἀξιολόγησης τοῦ Λεξιλογίου τῶν ἐν λόγῳ δοκιμασιῶν εἶναι φτιαγμένη μὲ τέτοιον τρόπο ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ συλλάβει ὅλο τὸν γλωσσικὸ πλοῦτο, τὸν ὁποῖο μπορεῖ νὰ ἔχει κατακτήσει ἕνα παιδί. ᾿Ιδιαίτερα ἀναφέρομαι στὶς σχέσεις ἀνάμεσα στὶς ἔννοιες τῶν λέξεων, ὅπως εἶναι ἡ συνωνυμία, ἡ ἀντίθεση καὶ ἡ ἀμοιβαιότητα. Τὶς γλωσσικὲς αὐτὲς διαστάσεις ἕνα παιδὶ ποὺ κάνει ἀρχαῖα ἑλληνικὰ μπορεῖ νὰ τὶς ἀναπτύξει περισσότερο, διότι μαθαίνει νὰ συνδέει στὴν ἴδια ἔννοια δύο διαφορετικὲς μορφὲς λέξεων —τῆς νεοελληνικῆς καὶ τῆς ἀρχαίας—, ὅπως μαθαίνει μιὰ ξένη γλῶσσα στὴν ἀρχή, ποὺ μὲ τὸν χρόνο καὶ τὴν ἐξοικείωση μπορεῖ νὰ κατανοεῖ τὶς λέξεις καὶ πιθανῶς νὰ τὶς χρησιμοποιεῖ καὶ στὸν καθημερινό του λόγο. ῎Ετσι, ἐμπλουτίζει τὸ λεξιλόγιό του. ᾿Επὶ τοῦ παρόντος, θὰ πρέπει νὰ ἀρκεστοῦμε στὸ αὐτονόητο ὅτι καὶ τὰ ἀκούσματα ὅλων τῶν παιδιῶν, στὸ σχολεῖο, τὴν τηλεόραση, τὸ ραδιόφωνο, εἶναι ἀρκετὰ φτωχὰ πλέον.

4. ...καὶ ἡ ἀρωγὴ τῆς πολιτείας διὰ τῶν πιστοποιήσεων (39 οἱ ἁρμόδιες ὑπηρεσίες!).

᾿Ερ.: Δὲν νομίζετε ὅμως, κ. Τσέγκο, ὅτι τὸ ζήτημα τοῦ «πολυτονικοῦ», καλῶς ἢ κακῶς, ἔχει λήξει;

᾿Απ.: Κατ᾿ ἀρχάς, «κακῶς»!, κάκιστα μάλιστα· καὶ δεύτερον, ὄχι μόνον δὲν ἔχει λήξει, ἀλλὰ δὲν ἔχει κἂν ἀρχίσει, μιὰ καὶ ἡ ἔρευνα αὐτὴ εἶναι, δυστυχῶς, ἡ πρώτη καὶ ἡ μόνη ἡ ὁποία ἔχει γίνει κατὰ τὰ 23 χρόνια ποὺ πέρασαν. ᾿Επὶ πλέον, θὰ ἔχετε παρατηρήσει ὅτι ὅλο καὶ περισσότερα βιβλία ἐκτυπώνονται μὲ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ἐνῶ κανένας σχεδὸν ποιητὴς ἢ σοβαρὸς διανοητὴς δὲν ἐκδίδει στὸ μονοτονικό. Θὰ γνωρίζετε ἀκόμη ὅτι κυκλοφοροῦν γιὰ τοὺς ὑπολογιστὲς καὶ γραμματοσειρὲς μὲ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ποὺ ἔχουν μάλιστα καὶ βαρεῖες. Τὸ κυριώτερο, βέβαια, εἶναι ὅτι ὅλοι πλέον διαπιστώνουν τὴν ἔκπτωση τῆς ποιότητας καὶ τὴ συρρίκνωση τοῦ λεξιλογίου —προφορικοῦ καὶ γραπτοῦ— ἰδιαίτερα στὰ νέα ἄτομα, ὅπως ἐπίσης καὶ τὸν ὑποβιβασμὸ τῶν βάσεων κάθε χρονιὰ γιὰ τὴν εἰσαγωγὴ στὰ πανεπιστήμια...

᾿Ερ.: Καὶ αὐτὸ παρατηρεῖται καὶ στὶς λεγόμενες «θετικὲς» σχολές.

᾿Απ.: Μὰ ἀσφαλῶς! Γιατὶ ἡ ἐκμάθηση τῶν ἀρτιμελῶν ἑλληνικῶν δὲν ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ προετοιμάσει τὰ παιδιὰ νὰ γίνουν φιλόλογοι· ἡ σωστὴ ἐκμάθηση τῆς γλώσσας καλλιεργεῖ καὶ ἐκπτύσσει τὸ «μυαλό», ὅλες τὶς δυνατότητές του δηλαδή, καὶ καθιστᾶ τὸ παιδὶ ἱκανὸ ν᾿ ἀκολουθήσει τὴν ὅποια κλίση του, ἰδιαιτέρως ἂν αὐτὴ ἡ κλίση στρέφεται πρὸς τὶς «θετικὲς» ἐπιστῆμες.3Οἱ κομπιουτεροκατασκευαστὲς βέβαια, παρ᾿ ὅτι ἀλλόγλωσσοι, αὐτὸ τὸ ἀντελήφθησαν ἐγκαίρως. ῎Αλλωστε, μὴν ξεχνᾶμε ὅτι καὶ οἱ ὑπολογιστὲς ὑπακούουν σὲ μία γλῶσσα ποὺ ἔχει αὐστηρὴ δομὴ καὶ ἀπαιτεῖ πειθαρχία καὶ ὀρθολογισμὸ στὴ χρήση της. Αὐτὰ τὰ χαρακτηριστικά, ὡς γνωστόν, τὰ διαθέτει καὶ μὲ τὸ παραπάνω ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα.

᾿Ερ.: Τί ἐννοεῖτε μὲ αὐτό;

᾿Απ.: ᾿Εννοῶ τὴν ΙΒΜ: ὅταν χρειάζεται κατασκευαστὲς πολύπλοκων προγραμμάτων γιὰ τοὺς ὑπολογιστές της, ἀναζητεῖ γνῶστες τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς. ᾿Επὶ πλέον, νὰ προσθέσω καὶ κάτι —τὸ μάθαμε μετὰ τὴν ἔρευνα— ὅτι σὲ διάφορα θεραπευτικὰ κέντρα τῶν ΗΠΑ συστήνουν, γιὰ τὴ θεραπεία τῆς δυσλεξίας κ.ἄ., τὴν ἐκμάθηση μιᾶς παραδοσιακῆς γλώσσας, ὅπως ᾿Αρχαῖα ῾Ελληνικὰ ἢ Κινέζικα!

5. ᾿Ετσιθελισμοὶ καὶ εὐτελισμοὶ τῆς μεταπολίτευσης.

᾿Ερ.: Εἴπατε, προηγουμένως, ὅτι αὐτὴ ἡ κατάργηση ἔγινε πρὶν ἀπὸ 20 περίπου χρόνια. Θὰ θέλατε νὰ μᾶς θυμίσετε πῶς ἀποφασίσθηκε αὐτὴ ἡ ἀλλαγή;

᾿Απ.: Γιὰ τὴν ἀκρίβεια, πρὶν ἀπὸ 23 χρόνια. Παρ᾿ ὅτι ὅμως καὶ αὐτὴ ἡ «ἀλλαγὴ» θἄπρεπε νὰ εἶναι πασίγνωστη —μιὰ καὶ ἀπὸ ἀρκετοὺς θεωρεῖται «ἱστορική»—, ἐν τούτοις, ἀκόμη καὶ οἱ τοτινοὶ θιασῶτες της ἀποφεύγουν, ἀπὸ ντροπὴ προφανῶς, νὰ τὴν διαφημίζουν. Λοιπόν, ἡ ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ἡ ὁποία ἴσχυσε ἐπὶ δύο χιλιάδες καὶ πλέον χρόνια, καταργήθηκε στὶς 11 ᾿Ιανουαρίου τοῦ 1982 στὴ Βουλὴ τῶν ῾Ελλήνων, μετὰ τὰ μεσάνυχτα, μὲ μιὰ τροπολογία (ναί, τροπολογία) ποὺ κόλλησε σ᾿ ἕναν ἄσχετο νόμο ἕνας κάποιος Βερυβάκης, ὡς ὑπουργὸς τῆς Παιδείας... ᾿Αλλὰ γιὰ νὰ εἴμαστε ἀκριβέστεροι καὶ δικαιότεροι, ἡ κατεδάφιση τῆς γλώσσας ἄρχισε τὸ ᾿76 μετὰ τὴν πτώση τῆς δικτατορίας ἤ, μᾶλλον, μετὰ τὴν ἀπόλυση τῶν συνταγματαρχαίων.

᾿Ερ.: «᾿Απόλυση»; ᾿Απὸ ποιούς;

᾿Απ.: Μὰ ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ τοὺς εἶχαν διορίσει, δηλαδὴ τοὺς ὑπερατλαντικοὺς «συμμάχους» μας. ῞Οταν ἔφεραν εἰς πέρας τὸ job ποὺ τοὺς εἶχαν ἀναθέσει, δηλαδὴ τὴ διχοτόμηση τῆς Κύπρου, δὲν ὑπῆρχε πλέον λόγος περαιτέρω παραμονῆς των. ᾿Εν συνεχείᾳ, τὰ ἑλληνικὰ κόμματα —παλιὰ καὶ νεόδμητα— ἀποδύθηκαν σὲ ἀγώνα ἀναζήτησης ἀντιστασιακῶν δαφνῶν καὶ ἐπίδειξης προοδευτικῶν ἰδεῶν.

῾Η ἀριστερά, οὐσιαστικῶς ἡ μόνη ποὺ ἀντιστάθηκε καὶ ὑπέστη πολλὰ ἀπὸ τὴ δικτατορία, νομιμοποιεῖται μὲν ἀπὸ τὴ μεταδικτατορικὴ κυβέρνηση ᾿Εθνικῆς ῾Ενότητας —πρὶν καλὰ καλὰ προλάβει νὰ τὸ ἀπαιτήσει ἡ ἴδια—, ἀλλὰ δὲν συμπεριλαμβάνεται στὸ κυβερνητικὸ σχῆμα· διαπιστώνει, ὅμως, μέσα σ᾿ ὅλη τὴ θολούρα τῆς μεταπολίτευσης, νὰ «καταργεῖται», καὶ μάλιστα ἀπὸ τὸν Καραμανλῆ καὶ τὸν Ράλλη, ἡ καθαρεύουσα — λὲς καὶ δὲν εἶχε ἀπὸ χρόνια καταργηθεῖ ἐκ τῶν πραγμάτων. ῎Επρεπε, βλέπεις, καὶ ἡ δεξιὰ νὰ ἐπιδείξει —καὶ αὐτή—, μεταδικτατορικὰ ἔστω, «ἀντιστασιακὲς» καὶ «προοδευτικὲς» περγαμηνές! Τὴν καθαρεύουσα, βέβαια, οἱ φωστῆρες τὴν μπερδεύουν, σκόπιμα ἢ ἀπὸ ἄγνοια μᾶλλον, μὲ τὴν ἀρχαία ἑλληνική.

῏Ηταν ἐνδεικτικὴ ἡ ἀντίδραση ὅλων τῶν βουλευτῶν, ὅλης τῆς Βουλῆς, ὅταν στὶς 5 ᾿Απριλίου 1976 ὁ ἐκπρόσωπος τῆς Νέας Δημοκρατίας ἔκανε τὴν εἰσήγηση γιὰ τὴν καθιέρωση τῆς δημοτικῆς. Μεῖναν ἄφωνοι! Δὲν χειροκρότησε κανείς, οὔτε ἀπὸ τὸ ΠΑΣΟΚ, τὴ Ν.Δ. ἢ τὴν Ε.Κ., τίποτε! Μόνο τὸ ΚΚΕ ψέλλισε κάτι ἄσχετο, καὶ ὄχι τόσο πρωτότυπο, λέγοντας ὅτι «τὸ νομοσχέδιο εἶναι ταξικοῦ χαρακτήρα»!, παρ᾿ ὅτι τὸ νομοσχέδιο αὐτὸ εἰσηγεῖτο τὴν ἐπισημοποίηση τῆς δημοτικῆς — ποὺ τὴν ὑποστήριζε,4 ἄλλωστε, ἀπὸ παλιὰ τὸ κόμμα!...

6. Οἱ ἀρχαῖοι... ἀπνευμάτιστοι καί... μονοτονικοί!

᾿Ερ.: ῞Ομως, ἀπ᾿ ὅσο ξέρουμε, οἱ ἀρχαῖοι δὲν χρησιμοποιοῦσαν πνεύματα καὶ τόνους.

᾿Απ.: Ξέρω, γνωστὸ τὸ τροπάριο τῶν ἀνίδεων ἢ στρεψόδικων φανατικῶν. Πράγματι, οἱ ἀρχαῖοι δὲν εἶχαν τόνους, ἐπειδὴ δὲν τοὺς χρειάζονταν. Οἱ τόνοι ἐπινοήθηκαν γιὰ τοὺς λαοὺς ποὺ ἤθελαν νὰ μάθουν, μετὰ τὴν ἐκστρατεία τοῦ ᾿Αλεξάνδρου, σωστὰ τὰ ἑλληνικά· ὄχι μόνο νὰ τὰ γράφουν —αὐτὸ ἦταν εὐκολώτερο—, ἀλλὰ κυρίως νὰ τὰ μιλοῦν. Οἱ ῞Ελληνες, ὅταν μιλοῦσαν, τὰ τόνιζαν σωστὰ καὶ ἡ προσωδία ἦταν ζωντανή. Μὴν ξεχνᾶμε ὅτι οἱ ᾿Αθηναῖοι τοῦ Χρυσοῦ Αἰώνα, στὸ μεγαλύτερο ποσοστό τους, ἦταν ἀγράμματοι, ἀλλὰ τὰ ῾Ομηρικὰ ῎Επη καὶ τὰ δραματικὰ ἔργα τὰ γνώριζαν ἀπ᾿ ἔξω κι ἀνακατωτά. Οἱ νεοκατακτηθέντες, ὅμως, λαοὶ ἀπὸ ποῦ θὰ μάθαιναν πῶς νὰ μιλοῦν; Μαγνητόφωνα καὶ λινγκουαφὸν δὲν ὑπῆρχαν! ῏Ηταν ἕνα εἶδος «φωνέτικς» τῆς ἐποχῆς. Χάρη σ᾿ αὐτὰ τὰ σημαδάκια διατηρήθηκε ἡ μουσικότητα, δηλαδὴ ἡ ζωντάνια τῆς ἑλληνικῆς, καὶ χάρη σ᾿ αὐτὰ ἐπιβίωσε ἡ γλῶσσα μας ὣς τὰ σήμερα.

7. ᾿Απὸ τὸν Διονύσιο Σολωμὸ στὸν... Γιάννη Κουτσοχέρα.

᾿Ερ.: Εἴπατε, προηγουμένως, ὅτι ἡ κατάργηση τῶν τόνων, οὐσιαστικά, ἄρχισε τὸ 1976. Τί νομίζετε ὅτι συνετέλεσε ὥστε νὰ φτάσουμε στὴν ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ;

᾿Απ.: Ναί, τὸ ραγδαῖο ξήλωμα τῆς γλώσσας ἀρχίζει πράγματι τὸ 1976· τὸ ἀργόσυρτο, ὅμως, ξήλωμα εἶχε ἀρχίσει νὰ ἐπιδιώκεται πρὶν ἀπὸ τὸ 1821. Κι ἐνῶ σ᾿ ἐκείνη τὴν ἐπιδίωξη ὑπῆρξε ἄμεση καὶ ἀποστομωτικὴ ἀντίδραση ἀπὸ τὸν ἐθνικό μας ποιητή, μὲ τὸν «Διάλογό» του γιὰ τὴ γλῶσσα, ποὺ οὐσιαστικὰ δὲν ἀφορᾶ μόνον σ᾿ αὐτή· ἐμπεριέχει καὶ στοιχεῖα ἀναφορικὰ μὲ τὸ πρὸς ποιά κατεύθυνση θὰ πορευόταν τὸ ἱδρυθησόμενο κρατίδιο· ἂν θὰ συνέχιζε τὴ μακραίωνη ἑλληνορωμαίικη παράδοση ἢ θὰ ἐνστερνιζόταν τὰ ἰδεολογήματα τοῦ Διαφωτισμοῦ μέσῳ ἑνὸς εὐρέως διαδιδόμενου ἐκπροτεσταντισμοῦ. Μὴν ξεχνᾶμε ὅτι οἱ ᾿Αμερικανοὶ (ναί, ᾿Αμερικανοί!) προτεστάντες ὀργώνουν τὴ Μεσόγειο ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 18ου αἰώνα. Δυστυχῶς, ἀκολουθήθηκε τὸ δεύτερο πολιτιστικὸ ὑπόδειγμα, κι ὄχι μόνο στὴ γλῶσσα· «...καὶ λευτερωθήκαμεν ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ σκλαβωθήκαμεν εἰς ἀνθρώπους κακορίζικους ὁποὺ ἦταν ἡ ἀκαθαρσία τῆς Εὐρώπης» ἐπισημαίνει, ἀπὸ τότε, ὁ Μακρυγιάννης στὰ «᾿Απομνημονεύματα». Τώρα, ἂν τὸ γλωσσικὸ πῆρε διάφορες μορφὲς καὶ ὀνομασίες σ᾿ αὐτοὺς τοὺς δύο αἰῶνες ἀπὸ τότε, αὐτὲς οἱ μεταμφιέσεις εἶναι συνηθισμένες σ᾿ ὅλες τὶς σφοδρὲς πολιτιστικὲς συγκρούσεις.

᾿Ερ.: Δηλαδή;

᾿Απ.: ῾Η συμπαράταξη μὲ τὴ μιὰ ἢ τὴν ἄλλη μεριὰ προσδίδει στοὺς φανατικοὺς ἢ καὶ συμφεροντολόγους πρωταγωνιστὲς εὔσημα ἐκσυγχρονιστοῦ, ἢ καὶ ἀνταλλάγματα ἀπὸ τὴν ἔνταξή τους στὸ κυριαρχοῦν ἰδεολόγημα τοῦ ἐξευρωπαϊσμοῦ καὶ τῆς λεγόμενης «Νεωτερικότητας», τὴν ὁποία ἐγκολπώθηκε ἡ «σχολὴ» τοῦ Παρισιοῦ — ἡ «Νεωτερικότητα», μὲ τὴ Γαλλικὴ ᾿Επανάσταση, ἀναθέρμανε καὶ τὶς ἐλπίδες γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ σκλαβωμένου Γένους. Εὔλογα, λοιπόν, ἀνέκυψε ἡ ἀναγκαιότητα νὰ ἀναζητηθοῦν τρόποι ἐπιτάχυνσης τῶν ἀπελευθερωτικῶν ἐξελίξεων, ἀλλὰ καὶ ἐπινόησης σθεναροποιητικῶν πολιτιστικῶν παραγόντων γιὰ τὸ ἱδρυθησόμενο ἢ νεοϊδρυθὲν κράτος.

Οἱ προθέσεις, ἀναντιρρήτως, εἶναι πατριωτικές, ἀλλὰ ἡ προσέγγιση τῶν διανοουμένων, ὡς συνήθως, εἶναι ἐξ ἀποστάσεως καὶ ἐξωπραγματική, ἀφοῦ θεωροῦν ὅτι ἡ ὁμιλουμένη ἀλλὰ καὶ ἡ γραφομένη γλῶσσα εἶναι ἀκατάλληλη!... ῎Ετσι, ἀποδύονται σὲ ἀγωνιώδη προσπάθεια γιὰ τὴ δημιουργία μιᾶς νέας, «κατάλληλης» γλώσσας, παρ᾿ ὅτι τέτοια γλῶσσα ὑπῆρχε,5 καὶ μάλιστα ζωντανὴ καὶ σφύζουσα, ὅπως τὰ τραγούδια τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, τὰ δημοτικά, ἡ γλῶσσα τῆς ᾿Εκκλησίας, τὰ ᾿Ακριτικὰ ῎Επη, ἡ Κρητικὴ λογοτεχνία κ.ἄ. Αὐτά, ὅμως, δὲν ὑπῆρχαν στὰ Παρίσια. ῾Ο Σολωμός, βέβαια, παρ᾿ ὅτι ἰταλόφωνος καὶ δυτικοσπουδαγμένος, μόλις ἐπιστρέφει στὴν ῾Ελλάδα, μᾶς δίνει τὴν ἀξεπέραστη ποίησή του, καθὼς καὶ τὸν περίφημο «Διάλογο». ῾Η μειονεξία, ὅμως, τῶν φωτιστῶν —ἀριστερῶν τε καὶ δεξιῶν— δὲν ἐπέτρεπε τέτοια «ἅλματα». Καὶ φθάσαμε ἔτσι στὸ κατάντημα τοῦ 1976 καὶ τοῦ 1982, ὅπου στὸ κοινοβούλιο πρωτοστατεῖ ὁ Κουτσοχέρας ὡς λογοτέχνης καὶ ποιητὴς ἀλλὰ καὶ ὡς βουλευτής, ἐνῶ δὲν λαμβάνονται ὑπ᾿ ὄψιν οἱ ἀντιδράσεις τοῦ ᾿Οδυσσέα ᾿Ελύτη — προφανῶς, ἐπειδὴ αὐτὸς δὲν ἐκπροσωποῦσε τὸν «λαὸ» στὸ κοινοβούλιο, ὅπως ὁ Κουτσοχέρας!...

8. ῾Η μεγάλη τῶν Παριζιάνων διαφωτιστῶν «σχολή».

Διαφωνίες γιὰ τὴ γλῶσσα ὑπῆρχαν ἀνέκαθεν καὶ ἐκδηλώνονταν, πάντοτε ἐκ τῶν ἄνω, σὲ διάφορα κέντρα τοῦ ἑλληνισμοῦ κατὰ τὴν τουρκοκρατία· παλιά, ἦταν οἱ Φαναριῶτες καὶ οἱ Κοτσαμπάσηδες ἐναντίον τῶν «ἀγράμματων» ὑποδούλων, οἱ ὁποῖοι, γιὰ νὰ ἐλευθερωθοῦν, θὰ ἔπρεπε πρῶτα νὰ μορφωθοῦν, ὅπως ὑποστήριζαν οἱ «σπουδαγμένοι». ᾿Αργότερα, ὅμως, τὸ γλωσσικὸ φουντώνει καὶ γίνεται ἰδεολογία ἀπὸ τούς, ξενομανιακοῦ ἰδίως ἐπιπέδου, «Διαφωτιστές», κυρίως τοὺς ἐκ Παρισίων, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Κοραῆ, ποὺ προτείνει νὰ λέμε τὸ ὁσπίτιον, τὸ ὀψάριον, τὸ κρασίον, τὸ μουστάκιον, τὸ φρύδιον κ.ἄ., ποὺ τοῦ φαίνονταν πιὸ ἑλληνοφανῆ. ῾Ο Κοραῆς —ἔζησε ὅλη σχεδὸν τὴ ζωή του στὸ Παρίσι— πιστεύει, ὅπως καὶ οἱ περισσότεροι ἐκδυτικισμένοι λόγιοι, ὅτι, γιὰ νὰ ἐλευθερωθεῖ καὶ ἀργότερα, μετὰ τὸ ᾿21, γιὰ νὰ ὀρθοποδήσει ὁ τόπος, πρέπει νὰ ἀποκαθαρθεῖ ἡ γλῶσσα ἀπὸ τὶς τούρκικες, βενετσιάνικες καὶ ἄλλες λεκτικὲς προσμίξεις, ἀντικαθιστώντας τες μὲ λέξεις γνήσιες ἑλληνικές.

Αὐτὴ ἡ «ἑλληνοτροπία» τῶν καθαρευουσιάνων, ποὺ ἔστρεφε τὸ βλέμμα ἀποκλειστικὰ πρὸς τὴν ἀρχαία ἑλληνική, ἐναρμονιζόταν μὲ τὸ πνεῦμα τῶν εὐρωπαίων διαφωτιστῶν καὶ τὴν ἀπαξιωτική τους στάση γιὰ τὸ Βυζάντιο καὶ ὑποτιμοῦσε συνακόλουθα τὴν καθομιλουμένη, τὴν ὁποία ἀπέρριπτε ὡς ὑποπροϊὸν τῆς Τουρκοκρατίας.

῾Ωστόσο, αὐτὴ ἡ τάση —ποὺ οὔτε τὴν ἀρχαία γλῶσσα ἀνέστησε οὔτε καὶ τὴν καθομιλουμένη ἀποκάθαρε— προσέφερε, ἐν τούτοις, σημαντικὸ ἔργο μὲ τὴ δημιουργία νέων καὶ ὡραίων λέξεων. Δὲν ὑπῆρχαν, βέβαια, στὴν ἀρχαία, ἀλλὰ τὶς συνέθεσαν οἱ γλωσσαμύντορες μὲ ὑλικὸ ἀπὸ αὐτήν, ὅταν χρειάστηκε νὰ ἐκφρασθοῦν νέες ἔννοιες καὶ πράγματα, ὅπως π.χ. τὸ ποδήλατο, ἡ ὑφαλοκρηπίδα, ἡ ἐφημερίδα, τὸ τηλέφωνο, τὸ συλλαλητήριο κ.ἄ., μὲ μιὰ ἐργώδη ὀνοματουργία, ὅπως τὴν χαρακτηρίζει ὁ Καλιόρης (1996), ἡ ὁποία ἔδωσε τὰ 3/4 τοῦ συγχρόνου λεξιλογίου.6

Κάπως ἔτσι, διαμορφώνεται αὐτὸ ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ὀνομασθεῖ καὶ Σχολὴ τῶν Παριζιάνων Διαφωτιστῶν, ἡ ὁποία ἐκφράζεται μὲ δύο κύριες κομματικοποιημένες ἀποχρώσεις· αὐτὴν τῆς ᾿Επιστροφῆς (στὰ ἀρχαῖα) καὶ τὴν ἄλλη τῆς ᾿Αναμόρφωσης (τοῦ λαοῦ). ᾿Αλλὰ καὶ τὰ δύο «κόμματα» εἶναι, κατ᾿ οὐσίαν, «καθαρευουσιάνοι»!, ἐπειδὴ ἀμφότερα πρεσβεύουν ὅτι ἡ γλῶσσα χρειάζεται... καθάρσιο! ῍Αν διαφέρουν, εἶναι ὡς πρὸς τὸ εἶδος τοῦ σκευάσματος· οἱ μὲν συνιστοῦν ὡς κατάλληλο τὴν ἀρχαία ἑλληνική, οἱ δὲ προκρίνουν τὴ χρήση ἑνὸς «λαϊκοῦ» ἰδιώματος, τὸ ὁποῖο οὐδαμοῦ καὶ οὐδέποτε ὑπῆρξε — γι᾿ αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ κατασκευασθεῖ ἐξ ἀρχῆς ἀπὸ τοὺς φωτισμένους· τὸ ἰδίωμα, μάλιστα, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ ἁπλὸ καὶ εὔληπτο, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ τὸ κατανοήσει («νὰ τὸ χωνέψει», κατὰ τὴ διατύπωση τοῦ κ. Κριαρᾶ) κι ὁ... συφοριασμένος ὁ λαός!

9. ῾Ο Ψυχάρης.

᾿Αλλὰ ἐκ Παρισίων προέρχονται καὶ οἱ φανατικοὶ δημοτικιστές, ὅπως ὁ ματαιόδοξος κομματάρχης Γιάννης Ψυχάρης, ὁ ὁποῖος στρέφεται ἐναντίον τῶν ἐδῶ γλωσσαμυντόρων πανεπιστημιακῶν. Αὐτοί, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν ἀνοικονόμητο καθηγητὴ Μιστριώτη κ.ἄ., θὰ προκαλέσουν τὰ Εὐαγγελικά, τὰ ᾿Ορεστειακὰ καί, ἀργότερα, τὰ ᾿Αθεϊκὰ τοῦ Βόλου, τὰ Μαρασλειακὰ κ.ἄ. Γιὰ τὸ γλωσσικὸ χύθηκε μάλιστα καὶ αἷμα· ὑπῆρξαν ἀκόμη καὶ νεκροί. ῾Ο Ψυχάρης, καθηγητὴς τῶν ᾿Ανατολικῶν Γλωσσῶν —στὸ Παρίσι κι αὐτός—, τάσσεται μὲ τὸν «λαό», παρ᾿ ὅτι κατὰ τὰ ἄλλα ἦταν ἀντιδραστικός, ἀντιδραστικότατος καὶ δὲν ἔζησε στὴν ῾Ελλάδα, ὅπως ἄλλωστε καὶ ὁ Κοραῆς. Οἱ «ψυχαρικοὶ» δὲν ἀνέχονται λέξεις, ὅπως π.χ. «ὑποτείνουσα» (τοῦ τριγώνου) καὶ προτείνουν γι᾿ αὐτὴ τό... κατοτεντόστρα, τοὺς συγγραφεῖς τοὺς λένε «συγραφιάδες», τὴ σπονδυλικὴ στήλη «ραχόσκοινο», τὴν ἐπιφάνεια «ἀπανωσιά», τοῦ δράματος «τοῦ δραματιοῦ» κ.ἄ.

Οἱ φανατικοὶ δημοτικιστές, ἀντὶ νὰ στηριχθοῦν στὴν ἀδιαλείπτως, ἐπὶ αἰῶνες, ἐξελισσόμενη γλῶσσα ἡ ὁποία θὰ ὁδηγοῦσε, ὅπως καὶ ὁδήγησε, στὸν ἐμπλουτισμὸ καὶ στὴν ἐνδυνάμωση τῆς καθομιλουμένης «δημοτικῆς», ἐπιδίδονται σὲ γλωσσικὲς κατασκευές, ἐπινοώντας μιὰ «γλῶσσα γιὰ τὸν λαό», ἀλλὰ ἐρήμην τοῦ λαοῦ. ῎Ετσι, τὸ στόμα ἐπιβάλλεται νὰ λέγεται «γλωσσόσπιτο», τὰ ρουθούνια «μυτότρυπες», τὸ διαζύγιο «χωρισοχάρτι», τὸ ἄθροισμα τῶν δύο πλευρῶν τοῦ τριγώνου «τὰ δύο ἀντάμα πλευρὰ τοῦ τρίγωνου», ἡ ἐξέλιξη «ξετυλιξιά», ἡ φυσικὴ ἐπιλογὴ «φυσικὴ ξεχωρισιά», ἡ συναίρεση «κατάπιωμα», τὸ γεγονὸς «γεγονότο», τὸ πρόβλημα «προβλήματο», τὸ πλῆρες «πλήρι», ὁ ὕπνος «κοιμήση», καὶ ἄλλα παρόμοια κατασκευάσματα μιᾶς ὀργιώδους φαντασίας, γιὰ νὰ ἐκτοπίσουν τὴ λόγια ὀνοματολογία, ἡ ὁποία, ὅπως εἴπαμε, προσέδωσε τὰ 3/4 τοῦ συγχρόνου λεξιλογίου. ῞Ολα αὐτὰ τὰ αὐθαίρετα κατασκευάσματα τοῦ γραφείου ἀποσκοποῦν στὸ νὰ δημιουργήσουν ἕνα ἑνιαῖο καλούπι, χωρὶς 3η κλίση, χωρὶς τὶς αὐξήσεις τῶν ρημάτων κ.ἄ., οὕτως ὥστε ὁ «ἀγράμματος», ὁ «ἀμαθὴς λαὸς» νὰ μπορέσει νὰ ἀνοίξει τὰ μάτια του, γιὰ ν᾿ ἀντικρύσει τὰ δυτικὰ φῶτα, καὶ νὰ προκόψει.

10. Συντηρητικοὶ-προοδευτικοί.

῾Η γλωσσικὴ διαμάχη θὰ ἐπιταθεῖ ἀργότερα ἀπὸ νέους αὐτόκλητους κηδεμόνες τοῦ λαοῦ, τοὺς ἐξ ἀνατολῶν... δυτικόφρονες διαφωτιστές — τοὺς αὐτοονομαζόμενους μαρξιστές. Αὐτοί, μὲ πιὸ ἀπροκάλυπτη ἀπαξιωτικὴ θεώρηση καὶ μεταχείριση τοῦ λαοῦ καὶ τῆς γλώσσας του, ἀποφαίνονται ὅτι, γιὰ νὰ ἐπαναστατήσει ὁ λαός, ἐπιβάλλεται νὰ μάθει τά... διεθνιστικά!...

῎Ετσι, μὲ τὴν ἐμφάνιση, στὶς ἀρχὲς τοῦ αἰώνα, τῶν γερμανοθρεμμένων προοδευτικῶν, ὅπως ὁ Γληνὸς κ.ἄ., ἀναζωπυρώνεται ἡ ἀντιπαράθεση μὲ ἐπίκεντρο τὴν ἐκδίωξη τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἀπ᾿ τὰ σχολεῖα. Τώρα, ἡ ἀντιπαράθεση γιὰ τὸ γλωσσικὸ παίρνει τὴ μορφὴ προοδευτικοὶ-συντηρητικοί, καὶ συνεχίζεται ὣς τὶς μέρες μας.

῾Ωστόσο, οἱ πολιτικοί, ἢ ὁρισμένοι τουλάχιστον ἀπ᾿ αὐτούς, εἶναι πιὸ νουνεχεῖς καὶ ἤπιοι, ὅπως π.χ. ὁ Βενιζέλος, καθώς ἀργότερα καὶ ὁ Μεταξᾶς, ὁ δικτάτορας, ὁ ὁποῖος θὰ συγκροτήσει ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ συγγραφὴ γραμματικῆς τῆς Δημοτικῆς — τὴν λεγομένη ἔκτοτε «τοῦ Τριανταφυλλίδη» (ἦταν ὁ Πρόεδρος τῆς ἐπιτροπῆς).

῎Ηπιοι καὶ ἀφανάτιστοι εἶναι, ἐπίσης, καὶ ὅλοι οἱ ἄξιοι λογοτέχνες μας, ἀπ᾿ τὸν Σολωμὸ ὣς τὸν Παπαδιαμάντη, τὸν Ροΐδη, τὸν Παλαμᾶ, τὸν Σικελιανό, τὸν Σεφέρη, τὸν ᾿Ελύτη,7 τὸν Ρίτσο, τὸν Καστοριάδη, τὸν Π. Κονδύλη κ.ἄ.

᾿Ενδεικτικὴ τῆς ἀπαξιωτικῆς γιὰ τὸν λαὸ νοοτροπίας εἶναι ἡ ἀποστροφὴ τοῦ κορυφαίου ἀριστεροῦ διανοουμένου καὶ φανατικοῦ ψυχαριστῆ Δ. Γληνοῦ (1925), ὁ ὁποῖος γιὰ τὰ ἀρχαῖα γράφει· «Θέλει ἆρά γε (ἡ κοινωνία) νὰ μανθάνουν περισσότερα ἀρχαῖα οἱ φοιτῶντες εἰς τὸ ῾Ελληνικὸν σχολεῖον τοῦ Μεσενικόλα ἢ τῶν Σοφάδων λόγου χάριν, καὶ δι᾿ αὐτὸ δυσφορεῖ ἡ ῾Ελληνικὴ κοινωνία; ῍Αν συμβαίνῃ τοῦτο, τότε ὑπ᾿ αὐτὸ τὸ πνεῦμα πρέπει νὰ γίνῃ ἡ μεταρρύθμισις καὶ πρέπει νὰ κάμωμεν τὸ ῾Ελληνικὸν σχολεῖον τοῦ Μεσενικόλα ἢ τῶν Σοφάδων πεντατάξιον μὲ δέκα ὥρας ἀρχαῖα ῾Ελληνικὰ τὴν ἑβδομάδα εἰς ἑκάστην τάξιν διὰ νὰ γίνουν ἱκανοὶ οἱ κάτοικοι, ἐξακολουθοῦντες νὰ μεταχειρίζωνται εἰς αἰῶνα τὸν ἅπαντα τὸ ῾Ησιόδειον ἄροτρον διὰ τὰ χωράφια των, νὰ προσφωνοῦν τοὐλάχιστον καὶ τὰ βόδια των εἰς ῾Ησιόδειον γλῶσσαν»!!!

Κατὰ τὸν Γληνὸ πάλι, ὁ λαὸς πρέπει νὰ λέει τὴν ἀπεργία γκρέβα (ἀπὸ τὸ γαλλικὸ grève), τὸν ποιητικὸ οἶστρο βέρβα (γαλ. verve)8 κ.ἄ., ὥστε «νὰ ἐξεβρωπαϊσθεῖ» (sic)... ᾿Εκ παραλλήλου, ὁ λαὸς θὰ πρέπει νὰ μάθει ὁπωσδήποτε καὶ τὴν τότε παγκοσμιοποιητικὴ ὁρολογία τῆς Μόσχας καὶ νὰ λέει ὁ ἰστρούχτορας, ὁ σεχταριστής, ἡ φράξια, τὸ ἀχτίφ, καὶ ἀργότερα, στὸ ἀντάρτικο, ἡ μπριγάδα καὶ ὄχι ἡ ταξιαρχία!...

Εἶναι ἀξιοσημείωτο ἐδῶ ὅτι οἱ ἀριστεροὶ δημοτικιστές, ὡς Διαφωτιστὲς κι αὐτοί, συντάχθηκαν μεταγενέστερα μὲ τοὺς Κοραϊστὲς Διαφωτιστές. ῎Αλλωστε, ὁ Κοραῆς, μεταξὺ ἄλλων, πρότεινε καὶ τὴ συνένωση Γάλλων καὶ Γραικῶν, ὅπως προτιμᾶ νὰ ὀνομάζονται οἱ ῞Ελληνες, καὶ ὀνομάζει τὸ δημιουργηθησόμενο ἔθνος «Γραικογάλλοι»!... ῍Αν ζοῦσε σήμερα, ἴσως νὰ πρότεινε, ὁμοφώνως μὲ μερικοὺς σύγχρονους δυτικόφρονες, τὸ «Γραικο-ἀμερικάνοι»!... ᾿Εξ ἄλλου, ὁ Λένιν δὲν εἶπε ὅτι, γιὰ νὰ ἐξαφανίσεις ἕνα λαό, ἐξαφάνισε τὴ γλῶσσα του; ῾Ο κ. Κίσσιγκερ (1997), σὺν τοῖς ἄλλοις, συγκεκριμενοποίησε αὐτὴ τὴν τακτική· «῾Ο ἑλληνικὸς λαὸς εἶναι ἀτίθασος καὶ γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸν πλήξουμε βαθιὰ στὶς πολιτιστικές του ρίζες. Τότε ἴσως συνετισθεῖ. ᾿Εννοῶ δηλαδὴ νὰ πλήξουμε τὴ γλῶσσα, τὴ θρησκεία, τὰ πνευματικὰ καὶ ἱστορικά του ἀποθέματα, ὥστε νὰ ἐξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του νὰ ἀναπτυχθεῖ, νὰ διακριθεῖ, νὰ ἐπικρατήσει, γιὰ νὰ μὴ μᾶς παρενοχλεῖ στὰ Βαλκάνια, νὰ μὴ μᾶς παρενοχλεῖ στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο, στὴ Μέση ᾿Ανατολή, σὲ ὅλη αὐτὴ τὴ νευραλγικὴ περιοχή, μεγάλης στρατηγικῆς σημασίας γιὰ μᾶς, γιὰ τὴν πολιτικὴ τῶν ΗΠΑ».9

11. ῾Η ἀπροσδόκητη ἀλλὰ μοιραία ἀνατροπή.

᾿Ερ.: Τί ἔγινε μετά;

᾿Απ.: Κι ἐρχόμαστε τώρα στὸν πιὸ πρόσφατο «παριζιάνο»· τὸν Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ, τὸν πολιτικὸ τοῦ «ἀνήκομεν εἰς τὴν Δύσιν», ὁ ὁποῖος, γυρίζοντας τὸ ᾿74 ἀπ᾿ τὸ Παρίσι —κι αὐτός— καὶ θέλοντας, προφανῶς, νὰ δρέψει προοδευτικὲς δάφνες καὶ ψήφους ἀντιστασιακές, καταργεῖ τὴν —ἤδη ἀτονήσασα— καθαρεύουσα, καθὼς καὶ τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἀπ᾿ τὸ σχολεῖο, μὲ ὑπουργὸ Παιδείας τὸν Γ. Ράλλη. Μάλιστα, ὅταν ὁ Θεοδωρακόπουλος, ὁ Ζακυθινὸς κ.ἄ. ἀντιδροῦν, ὁ Καραμανλῆς δίνει τὴν —ἀποσιωπούμενη ἔκτοτε— ἀπάντηση· «᾿Εγὼ θὰ σᾶς πῶ τοῦτο· ὅ,τι ξέρω ἀπὸ τοὺς κλασικούς, τὸ ἔμαθα διαβάζοντας ξένα βιβλία»10 (ὑποθέτουμε κυρίως γαλλικά!). ῾Η στιγμὴ ἦταν κατάλληλη. Τὸ Κέντρο —ποὺ εἶχε εἰς βάρος του τὴ διεκπεραίωση τοῦ αἱματηρότατου ἐμφυλίου— καὶ ἡ Δεξιὰ —τὴ μετεμφυλιακὴ περίοδο— ἀναζητοῦσαν τρόπους ἐξιλέωσης γιὰ τὰ παλιά, ἀλλὰ καὶ διαφοροποίησης ἀπὸ τὴ Δικτατορία καὶ τὰ σπαστικὰ κορακίστικα τοῦ Παπαδόπουλου.

῎Ετσι, τὸ 1976 γιὰ τὸ γλωσσικὸ ὑπῆρξε «ὁμοφωνία», μιὰ καὶ ἡ Δεξιά, ἡ παραδοσιακὴ προστάτις τῆς καθαρεύσουσας, τώρα τοὺς «ἔβγαινε ἀπὸ ἀριστερά», ὅπως λέμε. Μάλιστα, οἱ περὶ τὸν Καραμανλῆ φωστῆρες (Ράλλης κ.ἄ.) διαβεβαίωναν καθησυχαστικὰ τοὺς ἀδιάλλακτους «προοδευτικοὺς» ὅτι σιγὰ-σιγὰ θὰ πᾶμε καὶ στὴν κατάργηση τῶν τόνων. Κυριάρχησαν, καὶ πάλι, οἱ κρυψιβουλίες κάποιων πολιτικῶν καὶ οἱ μειονεξίες κάποιων πανεπιστημιακῶν —μερικῶν ὄχι ὅλων— ἀπὸ τὴ Φιλοσοφικὴ Θεσσαλονίκης, φίλων καὶ μαθητῶν τοῦ ᾿Ι. Κακριδῆ, ἀφοῦ ἐκεῖ κατέφυγε, ὅταν τὸν ἀπέλυσαν ὁριστικῶς,τὸ 1946, οἱ γλωσσαμύντορες τῶν ᾿Αθηνῶν!...

Φάνηκε, ὡστόσο, ὅτι καὶ μὲ τὴ στροφὴ αὐτὴ τοῦ ᾿76 ἡ Ν.Δ. δὲν ἔπειθε πλέον τὰ μεταπολιτευτικὰ πλήθη, ἐνῶ ὁ ᾿Ανδρέας, ἔχοντας σὲ τέτοια καὶ πεῖρα... οἰκογενειακή, «ξανατσουβάλιαζε»11 τὴν ἀριστερὰ μὲ τὰ «προοδευτικά» του· ὁ «Γιούνης», ὁ «Γιούλης» κ.ἄ. «᾿Αφουγκραζόταν», ἄλλωστε, καὶ τοὺς ἀλαλαγμοὺς «κάτω τὰ ματωβαμμένα γραφτά» (δηλ. οἱ διορθώσεις!), ποὺ ἔβγαζαν τὰ συνδικαλισμένα «μετερίζια» τῶν... φιλοπόνων ἐκπαιδευτικῶν· ὁπότε, μὲ μόνη σχεδὸν12 τὴ συνηγορία, ἐκ τῶν λογοτεχνῶν, αὐτὴ τοῦ Γιάννη Κουτσοχέρα, κατήργησε, νύκτωρ, καὶ τοὺς τόνους, μὲ τὴν τροπολογία τοῦ Βερυβάκη.

῾Η Ν.Δ., στὴν ἀντιπολίτευση πλέον, θὰ πρέπει νὰ μετάνοιωσε πικρά, ποὺ δὲν εἶχε τολμήσει, κατὰ τὸ ᾿76, νὰ προλάβει νὰ τοὺς καταργήσει αὐτή!...

12. ῾Ιερωμένοι, γιατροὶ καὶ δάσκαλοι.

᾿Ερ.: Βλέπω ὅτι εἶστε ἐνημερωμένος, παρ᾿ ὅτι γιατρός!

᾿Απ.: ῾Η δική μου ἐνημέρωση εἶναι ἐρασιτεχνικὴ καί, κατ᾿ ἀκρίβειαν, συμπτωματική, μὲ ἀφορμὴ τὴν ἔρευνά μας. ῎Αλλωστε, ἀπὸ παλιά, σ᾿ ὅλη αὐτὴ τὴν ἱστορία δὲν κυριαρχοῦν οἱ ἱερωμένοι, οἱ γιατροὶ καὶ οἱ δάσκαλοι —κατ᾿ ἐξοχὴν οἱ πανεπιστημιακοί—, τὰ τρία ἐξουσιαστικὰ ἐπαγγέλματα, οἱ «ξερόλες»; Κυρίως, ὅμως, οἱ δυτικοσπουδασμένοι, οἱ δυτικόφρονες. Γιατρὸς ἦταν καὶ ὁ Βηλαρᾶς (προσωπικὸς γιατρὸς τοῦ ᾿Αλῆ Πασᾶ καὶ ἔμμετρος ὑμνητής του!), ποὺ δημοσιεύει, πρὶν ἀπὸ τὸ ᾿21, τὴ «Ρομέηκη γλόσα», ἀλλὰ κι ὁ Κοραῆς κ.ἄ. Φαίνεται ὅτι οἱ γιατροί, λόγῳ ἐπαγγέλματος, νομίζουμε ὅτι πρέπει νὰ ἔχουμε γνώμη γιὰ ὅλα τὰ πράγματα, ὅπως καὶ οἱ δάσκαλοι· ἴσως ἀπ᾿ αὐτὸ νὰ βγῆκε καὶ τὸ «οὐδὲν μωρότερον τῶν ἰατρῶν, ἂν δὲν ὑπῆρχαν οἱ διδάσκαλοι»!!!

῾Η ἐνασχόληση, τόσο ἡ δική μου, ὅσο καὶ αὐτὴ τῶν συνεργατῶν μου, προέκυψε ἀπὸ τὸν χῶρο τῆς ὑγείας· μὴν τὸ ξεχνᾶμε αὐτό. ᾿Αλλὰ νὰ μὴν ξεχνᾶμε καὶ τὸ ὅτι ἐπὶ τόσα χρόνια οἱ ἐκπαιδευτικοί, τῆς μιᾶς ἢ τῆς ἄλλης πλευρᾶς, δὲν ἐπεχείρησαν, οὔτε κἂν σκέφτηκαν, νὰ ὑποστηρίξουν τὶς ἀπόψεις τους μὲ μία, ἔστω, ἐπιστημονικὴ ἔρευνα. ᾿Αρκέστηκαν μόνο στὶς ἰδεολογικοπολιτικές τους βεβαιότητες...

᾿Εγώ, πάντως, ποὺ οὔτε φιλόλογος οὔτε γλωσσολόγος εἶμαι καὶ τὰ ἑλληνικὰ ἐξακολουθῶ νὰ τὰ μαθαίνω, διαβάζοντας καὶ ἀκούγοντας κάθε μέρα —καὶ δὲν τὰ χορταίνω—, πιστεύω ὅτι τὸ τελευταῖο σακάτεμα τῆς γλώσσας εἶναι κατόρθωμα τῶν καιροσκόπων (ἢ ὀπορτουνιστῶν!) πολιτικῶν, τόσον τῆς Δεξιᾶς, ὅσον καὶ τῆς ᾿Αριστερᾶς.

῾Η ὅποια δική μου ἐνασχόληση μὲ τὴν προϊστορία τοῦ «γλωσσικοῦ» ὀφείλεται, μᾶλλον, στὸν παιδιόθεν «προοδευτικό» μου προσανατολισμό, ποὺ θεωροῦσε αὐτονόητη τὴ συμπαράταξη μὲ τοὺς δημοτικιστές. Ποτέ, ὅμως, δὲν μὲ συγκίνησαν οἱ ἀκρότητες τῶν καθαρευουσιάνων οὔτε καὶ αὐτὲς τῶν δημοτικιστῶν, οἱ ὁποῖοι, πρέπει νὰ ὁμολογήσουμε, ἔφτασαν σὲ μεγαλύτερες καὶ γελοιοδέστερες ὑπερβολὲς ἀπ᾿ ὅ,τι οἱ καθαρευουσιάνοι, μὲ τὶς μεταγλωττιστικὲς ὅσο καί, κυρίως, μὲ τὶς ἐξευρωπαϊστικὲς προτάσεις τους, ὅπως τὸ λατινικὸ ἀλφάβητο κ.ἄ. Τελικῶς, χάρη στὶς «ἀνατροπὲς» τῆς Δεξιᾶς καὶ σὲ ὅσα οἱ «ἀνατροπὲς» καὶ οἱ «ἀλλαγὲς» συνεπέφεραν στὴ γλῶσσα, στὴν Παιδεία κτλ., πρέπει νὰ ἔγινε ξεκάθαρο σ᾿ ὅσους δὲν φανατίζονται πλέον καὶ μὲ τὸ ἰδεολόγημα τοῦ γλωσσικοῦ ὅτι ἡ γλῶσσα εἶναι ἕνας ζωντανὸς ὀργανισμός, ποὺ συνεχῶς ἐνσωματώνει, ἀλλὰ καὶ ἀπορρίπτει. ῾Η ζωντάνια, ὅμως, ἑνὸς ὀργανισμοῦ δὲν συντηρεῖται, ὅταν τὸν ἀναπηροποιοῦμε μὲ ἀκρωτηριασμούς, ὅπως ἡ κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας. Αὐτοὶ οἱ ἀκρωτηριασμοί, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, θὰ ὁδηγήσουν καὶ στὴν ἀντικατάσταση τῆς ἑλληνικῆς ἀπὸ ἄλλες ζωντανὲς γλῶσσες, πιθανώτατα τὴν ἀγγλική, τὴν ὁποία ὅμως οἱ ᾿Εγγλέζοι δὲν σκέφτονται νὰ τὴν ἁπλοποιήσουν, ὅπως ἐμεῖς...13

᾿Ερ.: Τελικῶς, προσέφερε κάτι αὐτὴ ἡ «φαγωμάρα» καθαρευουσιάνων-δημοτικιστῶν;

᾿Απ.: Δὲν νομίζω. Πιστεύω ὅτι, μᾶλλον, καθυστέρησε τὴν ἐξέλιξη καὶ τῆς γλώσσας καὶ τῆς παιδείας γενικώτερα. ᾿Ενῶ ἡ λογοτεχνία, ποὺ σὲ γενικὲς γραμμὲς ἔμεινε ἔξω ἀπ᾿ τὸν καβγά, ἀναπτύχθηκε. Οἱ δύο παρατάξεις διαφέρουν κατὰ τοῦτο, ποὺ νομίζω ὅτι εἶναι σημαντικό· ἡ «καθαρεύουσα» ἢ «λόγια» ἢ καὶ γραπτὴ γλῶσσα στηρίζεται σὲ κάτι ὑπαρκτό, ἢ ὑπάρξαν, δηλαδὴ στὴν ἀρχαία ἑλληνική, ἀφοῦ ἀπ᾿ αὐτὴ πῆραν οἱ λόγιοι ἕνα μεγάλο ἀριθμὸ ἐτύμων καὶ δημιούργησαν νέες λέξεις, οἱ περισσότερες τῶν ὁποίων ἔχουν παραμείνει καὶ χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ ὅλους μας καθημερινά, ὅπως κεφαλαιοκρατία, ὑποτροφία, προϋπόθεση, συνέντευξη, φωνογράφος κ.ἄ., καθὼς κι ἕναν ἀπέραντο ἀριθμὸ λέξεων ὁρολογίας γιὰ διάφορες ἐπιστῆμες, ὅπως τὴν ᾿Ιατρική, τὴ Νομική, τὶς ᾿Ανθρωπιστικὲς καὶ Τεχνολογικὲς ἐπιστῆμες. Βασικὸ χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παραγωγῆς ἀναγκαίων λέξεων εἶναι, κυρίως, μιὰ δημιουργικὴ γλωσσοπλαστική, γι᾿ αὐτὸ καὶ ἔγιναν εὔκολα ἀποδεκτὲς ἀπὸ τὴν εὐρύχωρη, ἀδογμάτιστη, καθομιλουμένη δημοτική.

᾿Αντιθέτως, οἱ φανατικοὶ δημοτικιστὲς κατασκεύαζαν στὸ γραφεῖο λέξεις δῆθεν λαϊκές, ποὺ οὐδέποτε λαλήθηκαν ἀπ᾿ τὸν λαὸ ἢ ὅποιον ἄλλον· ἄλλο γνώρισμα τῶν φανατικῶν δημοτικιστῶν εἶναι ἡ προτίμησή τους στὶς ξένες λέξεις καὶ ἡ διὰ τῆς βίας εἰσαγωγή τους. ῍Αν προσέφεραν κάτι, αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ τὸ ἀναζητήσουμε στὴν Παιδεία, ὅπου ὅμως τὰ πράγματα εἶναι ἀπογοητευτικά. Γι᾿ αὐτό, ἄλλωστε, ἔχουμε τὶς ἀλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις14 τοῦ ῾Υπουργείου Παιδείας! ῞Ομως, εἶναι ἄλλο πρᾶγμα οἱ ἄνθρωποι τῆς Παιδείας καὶ ἄλλο οἱ τοῦ ῾Υπουργείου Παιδείας. Παρόμοιες ἁπλοποιήσεις ἐπεχειρήθηκαν καὶ στὴ Γαλλία καὶ στὴν ῾Ισπανία ἀπὸ ἀντίστοιχους «ἐκσυγχρονιστές», ἀλλὰ αὐτοὶ τὶς πῆραν γρήγορα πίσω...

᾿Ερ.:Εἶναι πολὺ ἐνδιαφέρουσα αὐτὴ ἡ ἀναδρομή, ἀλλὰ ἀναφερθήκατε κυρίως στὴν ἀντιπαράθεση Καθαρεύουσας-Δημοτικῆς. ᾿Ελάχιστα, ὅμως, εἴπαμε γιὰ τὸ μονοτονικὸ καὶ τὴ λατινοποίηση.

᾿Απ.: ῎Εχετε δίκιο· προσπάθησα νὰ δείξω τὰ αἴτια τῆς διαμάχης, πού, κατὰ τὴ γνώμη μου, ὀφείλονται στὴ συμπαράταξη τῶν ῾Ελλήνων πρωταγωνιστῶν στὸ ἰδεολόγημα τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ τοῦ ἐκδυτικισμοῦ, τὸ ὁποῖο μᾶς κατατρύχει ἕως καὶ σήμερα μὲ τὴν ἐπωνυμία τοῦ «ἐκσυγχρονισμοῦ».

῾Η ἀπαίτηση γιὰ τὴν κατάργηση τῶν τόνων ἢ γιὰ τὴν «ἁπλοποίηση» τῆς γραφῆς εἶναι —κι αὐτή— πολὺ παλιά, ἀκόμη καὶ πρὶν ἀπὸ τὸ ᾿21. Κι ἐπανέρχεται στὸ προσκήνιο, ἂν καὶ δειλά, κάμποσες φορές.

῾Η κατάργηση τῶν τόνων, πάντως, ἀναζωπυρώνεται κατὰ τὴν κατοχή, ὅσο καὶ ἂν αὐτὸ εἶναι ἀπίστευτο, ὅταν ἡ Φιλοσοφικὴ ᾿Αθηνῶν ἐγκαλεῖ τὸν ᾿Ι. Κακριδῆ, νεαρὸ Καθηγητὴ τῶν ᾿Αρχαίων ῾Ελληνικῶν, ἐπειδὴ κυκλοφόρησε βιβλίο του στὸ μονοτονικό· κι ἐπειδὴ αὐτό, προφανῶς, δὲν ἐπαρκοῦσε, τὸν κατηγοροῦν ὅτι ἐξεβίαζε τοὺς φοιτητὲς ν᾿ ἀγοράζουν τὰ βιβλία του! ᾿Επὶ πλέον, οἱ γλωσσαμύντορες δὲν διστάζουν, μεσούσης τῆς κατοχῆς, νὰ τὸν κατηγορήσουν καὶ ὡς ἀριστερό!15, νὰ τὸν περάσουν καὶ ἀπ᾿ τὸ πειθαρχικό, ποὺ τὸν τιμωρεῖ μὲ προσωρινὴ δίμηνη ἀπόλυση ἀπ᾿ τὸ Πανεπιστήμιο! Αὐτὰ συνέβαιναν σὲ ἐποχὴ ποὺ ὅλα τἄσκιαζε ἡ φοβέρα καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιά· καὶ οἱ γλωσσαμύντορες πανεπιστημιακοὶ θεωροῦσαν ὅτι τὸ ἔθνος κινδύνευε ἀπὸ ἕνα βιβλίο τυπωμένο μονοτονικά!

Τὴν ἴδια αὐτὴ περίοδο, ποὺ ὁ «ἀγράμματος» λαὸς ἔγραφε στὰ βουνὰ τὸ ἔπος τῆς ἀντίστασης, οἱ κομματικοὶ ἰνστρούχτορες ἀπ᾿ τὴν ᾿Αθήνα ἐπρέσβευαν ὅτι ὁ ἀγώνας ἔπρεπε ν᾿ ἀρχίσει ἀπὸ τὶς πόλεις, μιὰ καὶ αὐτὲς μόνο διέθεταν... προλεταριάτο! ῾Ο ἀθηναϊκοκεντρικὸς Διαφωτισμὸς δὲν ἐκδηλώνεται μόνο στὸ γλωσσικό... ᾿Απ᾿ αὐτὸ τὸν ἀξιοθρήνητο καβγὰ τῶν σοφῶν στὴν ᾿Αθήνα ἔχουμε τὴν ἔκδοση δύο βιβλίων, τὴ «Δίκη τῶν Τόνων» (1943) καί, ἐν συνεχείᾳ, τὴν «᾿Αντιδικία τῶν Τόνων» (1944), ἀπὸ τὶς ἀντίστοιχες παρατάξεις. Τώρα, ὅμως, μὲ τὴν ἔρευνά μας φαίνεται ὅτι, αἰσίως καὶ «νομοτελειακῶς» πλέον, φθάσαμε καὶ στὴν ᾿Εκδίκηση τῶν Τόνων!...

13. Γιὰ τὴ λατινοποίηση.

᾿Ερ.: Δὲν εἴπαμε, ὅμως, τίποτε γιὰ τὴ λατινοποίηση τῆς γλώσσας.

᾿Απ.: ῏Ηταν ἀρχικὰ ἡ ἄποψη ὁρισμένων προοδευτικῶν· ὅτι καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα πρέπει νὰ γράφεται, ὅπως καὶ οἱ ἄλλες οἱ εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες, μὲ λατινικοὺς χαρακτῆρες. Εἶναι τὸ κομπλεξικὸ σαράκι τοῦ «ἐκσυγχρονισμοῦ», ποὺ κατατρώει ἀπὸ παλιὰ ἀρκετοὺς ἀριστεροὺς καὶ ἀριστερίζοντες. Καὶ αὐτὸ εἶναι παλιό· καὶ εἶναι, δυστυχῶς, ἀπαίτηση τῆς ᾿Αριστερᾶς καί, ἀκόμη χειρότερα, τοῦ Δ. Γληνοῦ, ὁ ὁποῖος καὶ ἀρχαῖα ἐγνώριζε καὶ μόρφωση ἀσυνήθιστη εἶχε· ἀλλ᾿ ἀκολουθοῦσε, κατὰ γράμμα, τὶς ἀνισορροπίες τοῦ Ψυχάρη τοῦ βασιλόφρονος· μιλοῦσε γιὰ «πνεματικὰ ρέματα» καὶ πρότεινε, ἀργότερα, καὶ τὸ λατινικὸ ἀλφάβητο, γιατὶ αὐτό, ὅπως ἔλεγε, «λύνει μὲ μιᾶς τὸ ὀρθογραφικό μας πρόβλημα καὶ μᾶς εἰσάγει μορφικὰ στὴν οἰκογένεια τῶν ἑβρωπαϊκῶν λαῶν» (Γληνός, Δ. 1929). Αὐτὲς οἱ κομπλεξικὲς διατυπώσεις —ποὺ γράφονται τὸ 1929— μοιάζουν σὰν νὰ ἐπηρεάστηκαν ἀπ᾿ τὸ παράδειγμα τοῦ ἀναμορφωτῆ τῆς γείτονος, Κεμὰλ ᾿Ατατούρκ, ὁ ὁποῖος σὲ μιὰ νύχτα (κι αὐτός!) κατήργησε τὴν ἀραβοπερσικὴ γραφή, ἀντικαθιστώντας την μὲ τὴ λατινική — καταστρέφοντας ἔτσι, ὅπως λένε οἱ ἐπαΐοντες, τὴν τουρκικὴ λογοτεχνία.

᾿Ερ.: ῾Η λατινοποίηση, ὅμως, ἐγκαταλείφθηκε, δὲν νομίζετε;

᾿Απ.: ᾿Εμένα μοῦ φαίνεται ὅτι, μᾶλλον, «ἐγκαταλείπεται» ἡ ἑλληνική, ἐνῶ ἡ λατινοποίηση ἤδη καλπάζει. Δὲν ἔχουμε παρὰ νὰ κοιτάξουμε γύρω μας ἢ νὰ βάλουμε αὐτὶ ν᾿ ἀκούσουμε τὸ ραδιόφωνο ἢ τὴν τηλεόραση ἢ νὰ διαβάσουμε τὶς ἐφημερίδες. ῾Η ζωὴ ἢ ἡ φύση, ὅπως λένε, ἀπεχθάνεται τὸ κενό. Καὶ τὸ κενὸ τὸ δημιούργησε τὸ κουτσούρεμα τῆς γλώσσας. Μιὰ γλῶσσα ἀνάπηρη πῶς ν᾿ ἀντισταθεῖ στὴ λαίλαπα τῆς ἀμερικανοποίησης; Ρίξτε μιὰ ματιὰ στὰ βιβλία τοῦ Γιάννη Καλιόρη· ἰδιαίτερα, γι᾿ αὐτὸ τὸ θέμα στὸν «Γλωσσικὸ ᾿Αφελληνισμό». ῾Ο ἀκραῖος καὶ φανατικὸς ἐκδημοτικισμὸς θὰ ἐξαφανίσει τὴν εἰρωνεία, τὸ ὑπονοούμενο, τὸν ὑπαινικτικὸ λόγο — γιὰ νὰ ποῦμε μόνο λίγα γιὰ τὴ χρησιμότητα καὶ τῆς λεγομένης καθαρεύουσας. ᾿Επὶ πλέον, μὲ τὴν ὑπεραπλοποίηση ἤ, μᾶλλον, μὲ τὸ κουτσούρεμα τῆς ἑλληνικῆς, ἀνοίγει ὁ δρόμος γιὰ τὴν πλήρη κυριαρχία τῆς ἀγγλικῆς, ὅπως λέει κι ὁ φίλος μου ὁ Φρῖξος ᾿Εξάλλου, ὁ ὁποῖος τελευταῖα τὄχει ρίξει στὰ στιχάκια·

«Σὰν κόβει ὁ ἕνας τὴν ψιλή,
κι ὁ ἄλλος τὴ δασεία,
θά... περισπᾶται ἀγγλιστί,
τοῦ Γένους ἡ παιδεία»

14. Περὶ μουσικῆς καὶ ποιήσεως.

᾿Ερ.: ᾿Απ᾿ ὅ,τι βλέπουμε πάντως, καὶ τὸ εἴπατε κι ἐσεῖς, σχεδὸν ὅλοι τώρα παραδέχονται ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα μὲ τὴ γλῶσσα, ἀφοῦ πολλοὶ καὶ σοβαροὶ συγγραφεῖς δείχνουν μιὰ ἐμμονὴ στὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία· νομίζετε ὅτι τελικῶς θὰ ἐπιληφθεῖ ἡ Πολιτεία;

᾿Απ.: Μακάρι! ῍Αν καὶ φοβᾶμαι ὅτι «οὐ δύναται σωθῆναι τὰ πράγματα δι᾿ ὧν διεφθάρησαν».

᾿Ερ.: Μὰ ἤδη, ἡ ὑπουργὸς Παιδείας αὐξάνει τὶς ὧρες τῶν ᾿Αρχαίων ῾Ελληνικῶν στὰ σχολεῖα.

᾿Απ.: Πράγματι, καὶ χαίρομαι διπλὰ γι᾿ αὐτό· γιατὶ ἡ κ. Γιαννάκου εἶναι κι αὐτὴ γιατρὸς καὶ μάλιστα ψυχίατρος! Εὔχομαι μόνον ὁλόψυχα οἱ προσπάθειές της νὰ μὴν ἔχουν τὴν τύχη τοῦ μακαρίτη ᾿Αντώνη Τρίτση. Φοβᾶμαι, ὅμως, ὅτι ἡ ζημιὰ ἔχει γίνει καὶ εἶναι μεγάλη. Σκεφθεῖτε πόσοι φιλόλογοι ἀπεφοίτησαν μὲ ἀνάπηρα ἑλληνικὰ στὰ 23 χρόνια ποὺ πέρασαν.16 Προτιμώτερο, ἐμένα τουλάχιστον, μοῦ φαίνεται ὅτι τὸ ὑπουργεῖο πρέπει νὰ ἀρχίσει ἀπ᾿ τὸ Δημοτικὸ μὲ τὴν ἐπαναφορὰ τοῦ λεγομένου πολυτονικοῦ, ποὺ ἐγὼ θὰ τὸ ὀνόμαζα «εὐφωνικὸ» ἐνῶ τὸ ἄλλο «μονότονο», γιατὶ ἡ γλῶσσα δὲν εἶναι σκέτες οἱ λέξεις μέ, ἢ χωρίς, τοὺς τόνους· εἶναι, κυρίως, ἡ σχέση μεταξύ τους. Καὶ τὴ σχέση αὐτὴ τὴν καθορίζουν οἱ τόνοι, ἡ μουσικὴ τῆς γλώσσας, ὅπως ὡραῖα τὸ εἶπε καὶ τὸ ἔδειξε ὁ Δ. Σαββόπουλος.17. Οἱ γονεῖς, λοιπόν, ποὺ ξοδεύουν τόσα γιὰ τὴ γλωσσομάθεια τῶν παιδιῶν τους, ἂς προσθέσουν στὸν οἰκογενειακὸ προϋπολογισμὸ τὰ ἀπαιτούμενα καὶ γιὰ μία ἀκόμη γλῶσσα, τὴν ἑλληνική, πρὶν γίνει κι αὐτὴ μία «ξένη» γλῶσσα... Θὰ γλιτώσουν, ἄλλωστε, τὰ ἔξοδα γιὰ παιδοψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους ἢ καί... «βεβαιωσιολόγους» γιὰ «δυσλεξία».

᾿Ερ.: Μιὰ τελευταία ἐρώτηση: Τί γνώμη ἔχετε γιὰ τὴν πρόσφατη εἰσαγωγὴ τῆς δημοτικῆς στὴ Θ. Λειτουργία;

᾿Απ.: Τὴν χειρότερη! Δὲν εἴπαμε ὅτι ἀπὸ τοὺς γλωσσικοὺς καβγάδες δὲν λείπουν οἱ πανεπιστημιακοί, οἱ γιατροὶ καὶ οἱ παππάδες; ῏Ηταν καιρὸς νὰ κάνει —καὶ γι᾿ αὐτὸ τὸ ζήτημα— τὴν ἐμφάνισή του ὁ Μακαριώτατος... Μὲ ἐξέπληξε πάντως, ἐπειδὴ ὁ κ. Χριστόδουλος ψάλλει πολὺ ὡραῖα καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχε ἀντιληφθεῖ ὅτι, ἂν ἐπέζησε ὣς τὰ σήμερα ἡ Λειτουργία, αὐτὸ ὀφείλεται, κυρίως, στὴν ποίησή18 της, στὴ μουσική της καὶ ὄχι στὰ νοήματα. Φαίνεται, ὅμως, ὅτι ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπός μας περιτριγυρίζεται κι αὐτὸς ἀπὸ διαφωτιστές, ποὺ τὸν παροτρύνουν νὰ βρίσκεται, κάθε λίγο καὶ λιγάκι, στὸ προσκήνιο... Εἶναι κρῖμα· μοῦ θυμίζει ἕνα προεκλογικὸ σύνθημα· «῾Ο Συνασπισμὸς στὸ κέντρο τῶν ἐξελίξεων»! ...

Παραπομπὲς - Βιβλιογραφία

  • Γεωργουσόπουλος, Κ., 1988. «Σχόλιο γιὰ τὴ Γλωσσικὴ Σχιζοφρένεια», στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Δόμος.
  • Γιανναρᾶς, Χρ., 1989. Νεοελληνικὴ Ταυτότητα. Γʹ ῎Εκδοση. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Γρηγόρης.
  • Γληνός, Δ., 1925. ῞Ενας ῎Αταφος Νεκρός. ᾿Εκδ. ῾Εταιρεία «ΑΘΗΝΑ».
  • —, 1929. «῾Η Θεραπεία τῆς ᾿Αγραμματοσύνης», στὸ Φιλήντας, Μ. κ.ἄ. 1980, Φωνητικὴ Γραφή. ᾿Αθήνα· Κάλβος.
  • Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα. 1988. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Δόμος.
  • ᾿Ελύτης, ᾿Ο., 1990. Τὰ Δημόσια καὶ τὰ ᾿Ιδιωτικά. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις ῎Ικαρος.
  • —, 2000. Αὐτοπροσωπογραφία σὲ Λόγο Προφορικό. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις· «῞Υψιλον/Βιβλία».
  • «Εὐθύνη», Περιοδικό, 1991. Τὸ Σκάνδαλο τοῦ Μονοτονικοῦ, Φύλλα μάχης / 1, σ. γʹ-ιδʹ. ᾿Αθήνα, Σεπτέμβριος 1991.
  • ῾Η Δίκη τῶν Τόνων. 1943. Βιβλιοπωλεῖον τῆς «῾Εστίας».
  • ῾Η ᾿Αντιδικία τῶν Τόνων. 1944. ᾿Εκδ. Οἶκος Τζάκα-Δελαγραμμάτικα. ᾿Εν ᾿Αθήναις.
  • Καλιόρης, Γ. Μ., 1981. «Διδάγματα τοῦ ᾿Αδιέξοδου» στὸ Παρεμβάσεις. ᾿Αθήνα· Κέδρος.
  • —, 1986. Παρεμβάσεις ΙΙ – Γλωσσικά. ᾿Αθήνα· ῾Εξάντας.
  • —, 1988. «Γιὰ μιὰ Εὐρύχωρη Δημοτική», στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Δόμος.
  • —, 1991. ῾Η Ξύλινη Γλῶσσα. ᾿Αθήνα· ῾Αρμός.
  • —, ῾Ο Γλωσσικὸς ᾿Αφελληνισμός. ᾿Αθήνα· Κέδρος. Αʹ ἔκδοση 1984, Πολύτυπο. Γʹ ἔκδοση. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις ῾Αρμὸς 1993.
  • —, 1996. ᾿Εξ ᾿Επαφῆς. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις ῾Αρμός.
  • Καργάκος, Σ., 1985. ᾿Αλαλία. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Gutenberg.
  • —, 1991. ᾿Αλεξία. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Gutenberg.
  • Καστοριάδης, Κ., 1991, στὸ Εὐθύνη, Περιοδικό.
  • Κίσσινγκερ, Χ., 1997. «Οἰκονομικὸς Ταχυδρόμος», 14.8.1997.
  • Κονδύλης, Π., 1991. «῾Η Καχεξία τοῦ ᾿Αστικοῦ Στοιχείου στὴν Νεοελληνικὴ Κοινωνία καὶ ᾿Ιδεολογία». Στὸ ῾Η Παρακμὴ τοῦ ᾿Αστικοῦ Πολιτισμοῦ. ᾿Αθήνα· Θεμέλιο.
  • Κορδᾶτος, Γ., 1973. ῾Ιστορία τοῦ Γλωσσικοῦ μας Ζητήματος. Βʹ ἔκδοση. ᾿Αθήνα· Μπουκουμάνης.
  • Λαμπίδης, Χ., 1986. ᾿Αντιεπιθέσεις γιὰ τὴ Γλῶσσα, γιὰ τὸν ῾Ελληνισμό. Κείμενα κριτικῆς. «᾿Αντίφωνον».
  • —, 1990. Παιδεία καὶ Τρομοκράτες. Κείμενα κριτικῆς. «᾿Αντίφωνον».
  • Λαμψίδης, Γ. Ν., 1993. «Οἱ Περιπέτειες τῆς Δημοτικῆς». Πρακτικὰ τῆς Βουλῆς τοῦ 1911, 1976 καὶ τοῦ 1982. ᾿Αθήνα.
  • Λιγνάδης, Τ., 1988. «῾Η Γλῶσσα στὴν ᾿Εκπαίδευση». Στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Δόμος.
  • —, 1989. Καταρρέω. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις· «᾿Ακρίτας».
  • Μακρυγιάννης, ᾿Απομνημονεύματα. Εἰσαγωγὴ Γιάννη Βλαχογιάννη. ᾿Εκδόσεις· Γαλαξίας, ᾿Αθήνα, 1964.
  • Πολύζος, Ν. καὶ συνεργάτες, 2004. Τὸ Κόστος τῆς Ψυχοθεραπείας (Οἰκονομικὴ καὶ Λειτουργικὴ ᾿Αξιολόγηση μιᾶς ῾Ημερήσιας Ψυχοθεραπευτικῆς Μονάδας). ᾿Αθήνα· ᾿Εναλλακτικὲς ᾿Εκδόσεις.
  • Σαββόπουλος, Δ., 1988. «Τὰ ῾Ελληνικὰ ὡς Τραγούδι» στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Δόμος.
  • Τζιροπούλου-Εὐσταθίου, ῎Α., 2002. ῞Ελλην Λόγος. Πῶς ἡ ῾Ελληνικὴ Γονιμοποίησε τὸν Παγκόσμιο Λόγο. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις Γεωργιάδης «Βιβλιοθήκη τῶν ῾Ελλήνων».
  • Τσοπανάκης, ᾿Α. Γ., 1994. Νεοελληνικὴ Γραμματική. Θεσσαλονίκη· ᾿Εκδοτικὸς Οἶκος ᾿Αδελφῶν Κυριακίδη.
  • Φιλήντας, Μ., Γληνός, Δ., Σιδέρης, Γ., Γιοφύλλης, Φ., Χατζηδάκης, Ν., Προύσης, Κ., Καρθαῖος, Κ., Μπενέκος, Γ.Μ., 1980. Φωνητικὴ Γραφή. ᾿Αθήνα· Κάλβος.
  • Φωκᾶς, Ν., 1991. Τὸ Γλωσσικό μας Πρόβλημα εἶναι ᾿Εξωγλωσσικό. ᾿Αθήνα· ᾿Εκδόσεις «῾Ερμείας».
  • Ψυχάρης, Γ., 1929. Μεγάλη Ρωμαίϊκη ᾿Επιστημονικὴ Γραμματικὴ τῆς Δημοτικῆς. Τόμος Αʹ. ᾿Εν ᾿Αθήναις· ᾿Εκδοτικὸς Οἶκος «᾿Ελευθερουδάκης».

  • 1. Συνέντευξη στὸ περιοδικὸ «Ἄρδην». Ἢ συζήτηση ἔγινε μὲ τὸν δημοσιογράφο κ. Γιῶργο Ρακκᾶ καὶ δημοσιεύθηκε σὲ δυὸ συνέχειες: στὸ τ. 52 μὲ τίτλο «Ἡ ἐκδίκηση τῶν τόνων» καὶ στὸ τ. 53 μὲ τίτλο «Ἡ μεγάλη τῶν Παριζιάνων διαφωτιστῶν σχολή». Εἶχε προηγηθεῖ μία βραχύτεοη συνέντευξη, τὴν 1/9/2004, στὸν «Ἀντιφωνητη» (Δεκαπενθήμερο πανθρακικὸ ἔντυπο γνώμης), ποὺ βγαίνει στὴν Κομοτηνὴ ἀπὸ τὸν Κώστα Καραΐσκο. Ὁ «Ἄντιφωνητὴς» εἶναι ἕνα ὑποδειγματικὸ ἔντυπο, τὸ ὁποῖο τυπώνεται μὲ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία.

    2. Περισσότερα, γι᾿ αὐτὴ τὴν ἰδιοτροπία τοῦ Α.Ψ.Κ., βλ. Πολύζος, Ν. καὶ συν., 2004. Τὸ Κόστος τῆς Ψυχοθεραπείας (Οἰκονομικὴ καὶ Λειτουργικὴ Ἀξιολόγηση μιᾶς Ἡμερήσιας Ψυχοθεραπευτικῆς Μονάδας). Ἀθήνα, Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις.

    3. «Σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση ἡ γλωσσικὴ διδασκαλία θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ὀργανικὰ συναρτημένη μὲ τὸ βασικὸ κλειδὶ τῆς ἀρχαίας γραμματικῆς. Καὶ τὸ βασικὸ αὐτὸ κλειδὶ δὲν εἶναι θεωρητικολογία ἀλλὰ πρακτικότατο ὄργανο. Σ᾿ ἕνα μακρὸ παρελθὸν ποὺ ἔφτασε ὣς τὶς μέρες μας, μὲ αὐτὸ τὸ κλειδὶ ἄνοιγαν ὅλες οἱ θύρες τῆς ἔκφρασης. Ἔγραφαν καλὴ «δημοτικὴ» αὐτοὶ ποὺ ἤξεραν καλὰ τὰ ἀρχαῖα καὶ συνεπῶς τὴν καθαρεύουσα» (Τάσος Λιγνάδης, 1989, σ. 327).

    4. Πρβλ. ἐδῶ τὴν ἀποκαλυπτικὴ δυσφορία τοῦ κ. Δ. Μαρωνίτη γιὰ τοὺς κινδύνους ποὺ ἀπειλοῦν τὴ μονολιθικότητα καὶ τὸ... μονοπώλιο τῆς ἀριστερᾶς: «...ἡ περίεργη γλωσσικὴ συναίνεση Ν.Δ. καὶ ΠΑΣΟΚ ἐπέφερε, ἀναμφισβήτητα, πολιτικοῦ καὶ ἰδεολογικοῦ τύπου σύγχυση...», «...ἡ πλήρης οἰκειοποίηση τῆς δημοτικῆς γλώσσας ἀπὸ τὸ ΠΑΣΟΚ, ἀφαίρεσε ἀπὸ τὴν κομμουνιστικὴ ἀριστερὰ τὸ καταρτημένο προνόμιό της νὰ εἶναι ὁ μόνος κομματικὸς σχηματισμὸς ποὺ ἐκφραζόταν ἀποκλειστικὰ ἐδῶ καὶ πενήντα χρόνια στὴ λαϊκὴ γλώσσα, κρατώντας, μόνος αὐτός, σὲ πολιτικὸ ἐπίπεδο ἄμεση γλωσσικὴ ἐπαφὴ μὲ τὰ λαϊκὰ στρώματα»! (στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα, σ. 191).

    5. «Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα ἐξελίχθηκε ἀπὸ τὴ λεγόμενη «κοινὴ» ὣς τοὺς θρήνους τῆς Ἅλωσης, σὲ μιὰ διάρκεια αἰώνων, ὅταν ἀναγνωσματάριο τῶν παιδιῶν ἦταν ὁ Ὅμηρος. Καὶ πρόβλημα τεχνητῆς καὶ «πεποιημένης» γλώσσας δὲν ἐμφανίσθηκε: ἡ «λόγια» γλώσσα τῶν βυζαντινῶν Πατέρων σώζει ὅλη τὴ ζωντάνια τῆς ἐκφραστικῆς ἀμεσότητας, δίχως νὰ ἔχει οὔτε ἴχνος ἀπὸ τὴν πλαστότητα τῆς κοραϊκῆς «καθαρεύουσας» — τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὑμνολογίας. Ἡ γλώσσα εἶναι θέμα ἤθους, μόνο ὅταν ψευτίζει ἡ ζωή, ψευτίζει καὶ ἡ γλώσσα. Ἡ γλώσσα ἐκφράζει τὸ ἦθος τοῦ λαοῦ, τὴν πιστότητα στὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του, τὴν πνευματική του ταυτότητα καὶ αὐτοσυνειδησία. Κι ὅταν αὐτὴ ἡ αὐτοσυνειδησία ἔχει διχαστεῖ, διχάζεται ἀναπόφευκτα καὶ ἡ γλώσσα. Ἡ «δημοτικὴ» καὶ ἡ «καθαρεύουσα» δὲν εἶναι παρὰ ἡ ἐξωτερικὴ φανέρωση τῆς βαθύτερης πνευματικῆς σχιζοφρένειας ποὺ ταλαιπωρεῖ τὸν νέο Ἑλληνισμὸ διακόσια χρόνια τώρα, εἶναι τὸ τραύλισμα ἑνὸς λαοῦ μὲ διχασμένη πολιτιστικὴ συνείδηση» (Γιανναρᾶς, Χρ., 1989, σ. 162-163).

    6. Ἀξίζει νὰ παραθέσουμε ἐδῶ ἕνα μέρος ἀπὸ τὴν εἰσήγηση ἑνὸς δημοτικιστῆ, γιὰ τὴν συνεισφορὰ τῆς λόγιας γλώσσας: «Ἡ λόγια γλῶσσα, ἀπὸ τὴ μεριά της, ἐπλούτισε πρῶτα πρῶτα τὸ λεξιλόγιο. Ἐξελλήνισε χιλιάδες λέξεις καὶ ἔπλασε καινούργιες γιὰ νὰ ἐκφράσει τὶς νέες ἀνάγκες καὶ θεσμοὺς ποὺ ἀπέκτησε ἡ ἀπελευθερωμένη Ἑλλάδα. Ἔτσι, ἡ γαζέτα ἔγινε ἐφημερίδα, τὸ σπιτάλι νοσοκομεῖο, τὸ καπιτάλι κεφάλαιο, ἡ μπούρσα χρηματιστήριο, τὸ κοντρεμπάντο λαθρεμπόριο, ὁ γκενεράλης στρατηγός, ἡ ντουάνα τελωνεῖο, ἡ συχνάτσα χαρτονόμισμα, ἡ πόστα ταχυδρομεῖο, ὁ ἀβοκάτος δικηγόρος, ὁ μινίστρος ὑπουργός, τὰ ὀφίκια ἀξιώματα κτλ. Ἀρχαῖες λέξεις ποὺ εἶχαν περιπέσει σὲ ἀχρησία ἀνεβίωσαν χάρη στοὺς λογίους, συχνὰ μὲ σημασίες μετατοπισμένες, ὅπως ἀνακωχή, δραστικός, καθηγητής, κατάστημα, μητρικός, ξενοδοχεῖο, συμβόλαιο, εἰσιτήριο κτλ., ἐνῶ χιλιάδες ἄλλες πλάστηκαν ἐξ ὑπαρχῆς, ὡς νεόπλαστες, μὲ βάση τὶς ἀρχαῖες ρίζες, γιὰ νὰ σημάνουν μὲ ἑλληνολεκτικὰ ἰσοδύναμα νέες ἔννοιες καὶ θεσμοὺς (αἰσιοδοξία, ἀνυπολόγιστος, ἀστεροσκοπεῖο, βαθμολογῶ, βασίζω, γραμματολογία, δημοσιογράφος, ὑποβρύχιο, ἔνεση, ποδήλατο, δρομολόγιο, ἐκλαϊκεύω, ἐλαττωματικός, εὑρετήριο, οἰκογένεια, οὐσιαστικό, προσγειώνομαι, προσωρινός, πυροσβέστης, συγκέντρωση, χωροφυλακή, πολιτισμός) (Κοραῆς), καὶ φυσικὰ ὅλο σχεδὸν τὸ θεσμικὸ λεξιλόγιο (πρόεδρος, βουλευτής, εἰσαγγελεύς, κοινοβούλιο κτλ.), ἡ διοικητικὴ καὶ στρατιωτικὴ ὁρολογία (δεκανεύς, λοχίας, λοχαγὸς κτλ.) καὶ βέβαια ἡ ἐπιστημονικὴ ὁρολογία (φυσική, χημεία, μαθηματικά, ἰατρική, βιολογία, νομική). Ὅλες αὐτὲς οἱ λέξεις, ποὺ σήμερα μᾶς φαίνονται αὐτονόητη περιουσία τῆς σύγχρονης γλώσσας, ὑπῆρξαν ἐσκεμμένο ἔργο τῶν λογίων καὶ τῆς καθαρεύουσας — ἔργο ὀνοματουργίας βαρύμοχθο, μεγάλο καὶ ποιητικό. Ἀκόμα, ἡ λογία γλώσσα συνεισέφερε τρόπους συντακτικούς (π.χ. ἐπανέφερε τὴ γενική, καλύπτοντας ἔτσι ἐν μέρει τὸ μεγάλο κενὸ τοῦ ἀπαρεμφάτου), ποὺ δένουν τὴ φράση, τῆς δίνουν πυκνότητα καὶ τὴν κάνουν κατάλληλη γιὰ τὸν ἀφηρημένο λόγο. Τέλος διέσωσε μιὰ φωνητικὴ ὑφὴ ποὺ διαφυλάσσει τὴν ἐτυμολογικὴ διαφάνεια τῶν λέξεων» (Καλιόρης, Γ.Μ., στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα, σ. 50-51.

    7. «Ἐγὼ εἶμαι ὑπὲρ τοῦ παλαιοῦ συστήματος, ἐναντίον τοῦ μονοτονικοῦ καὶ ὑπὲρ τῆς διδασκαλίας τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν. Εἶναι ἡ βάση γιὰ νὰ ξέρεις τὴν ἐτυμολογία τῶν λέξεων. Ἡ σημερινὴ κακοποίηση τῆς γλώσσας μὲ ἐνοχλεῖ καὶ αἰσθητικά. Θέλω νὰ δῶ γραμμένο τὸ «καφενεῖον» κι ἂς μὴν προφέρουμε τό «ν». Τώρα, ὅλες οἱ λέξεις ἔχουν μιὰ τρύπα» (Ὀδυσσέας Ἐλύτης, 1991, σ. 1).
    «...ὅπου τὸ κάθε ὠμέγα, τὸ κάθε ὕψιλον, ἡ κάθε ὀξεία, ἡ κάθε ὑπογεγραμμένη, δὲν εἶναι παρὰ ἕνας κολπίσκος, μιὰ κατωφέρεια, μιὰ κάθετη βράχου πάνω σὲ μιὰ καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοὶ ἀμπελῶνες, ὑπέρθυρα ἐκκλησιῶν, ἀσπράκια ἢ κοκκινάκια, ἐδῶ ἢ ἐκεῖ, ἀπὸ περιστεριῶνες καὶ γλάστρες μὲ γεράνια» (Ὀδυσσέας Ἐλύτης, 1990, σ. 9).

    8. Ἐν τούτοις, καὶ χωρὶς νὰ τὸ ἀπαιτήσει ὁ Γληνός, ὁ μπιντὲς (bidet) ἐπεκράτησε καὶ ἔτσι δὲν υἱοθετήθηκε ὁ «πυγονιπτήρ», ποὺ εἰσηγήθηκαν οἱ καθαρευουσιάνοι!...

    9. Ἐπειδὴ τὰ τοῦ Κίσσιγκερ ἀμφισβητοῦνται, συνήθως, ἀπὸ τοὺς ἐπιχώριους ΗΠΑνθρώπους (κατὰ τὸν προσφυέστατο ὅρο τοῦ «Ἀντιφωνητῆ»), αὐτοὶ ἂς περιορισθοῦν σ᾿ αὐτὰ πού, τὸ 1866, ἔλεγε ὁ λόρδος Λοντόνερυ, ὑπουργὸς στὴν κυβέρνηση Πάλμερστον: «Οἱ Ἕλληνες πρέπει νὰ γίνουν λαὸς μικρόψυχος, ὅπως οἱ λαοὶ τοῦ Ἰνδοστάν, γιὰ νὰ εἶναι λιγότερο ἐπικίνδυνοι» (στὸ Καργάκος, 1985, σ. 128).

    10. Βλ., γι᾿ αὐτὸ καὶ γιὰ ἄλλα αὐτῆς τῆς περιόδου ἀπὸ ἐπίσημα πρακτικά, στὸν Γ.Μ. Λαμψίδη, 1993.

    11. Σύμφωνα μὲ τὴ διατύπωση τοῦ Ν. Ζαχαριάδη: «...μπήκαμε μπουνταλάδικα στὸ τσουβάλι τοῦ (Γ.) Παπαντρέου».

    12. Λέμε «σχεδόν», ἐπειδή, κατὰ τὴ μοιραία ἐκείνη νύχτα τοῦ 1982, ὑπῆρχε καὶ ἕτερος λογοτέχνης στὴ Βουλή, ὁ τότε Πρόεδρος τῆς Ν.Δ. Εὐάγγελος Ἀβέρωφ, ὁ ὁποῖος ἐπῆρε τὸν λόγο γιὰ νὰ πεῖ τὰ ἀπίστευτα: «Ἐπὶ τοῦ μονοτονικοῦ, κύριε Πρόεδρε (τῆς Βουλῆς), θὰ ἤθελα νὰ λάβω θέση. Δὲν ἀντιτιθέμεθα κατ᾿ ἀρχὴν (sic!) ἀλλὰ δὲν νομίζουμε ὅτι τέτοιες μεταρρυθμίσεις μποροῦν νὰ γίνουν χωρὶς μιὰ εἰδικὴ μελέτη. Ὅτι χρειάζεται μιὰ εἰδικὴ μελέτη γιὰ τὸ μονοτονικὸ εἶναι προφανές, διότι ναὶ μὲν εἶναι μιὰ ἁπλούστευση ἡ ὁποία θὰ εἶναι χρήσιμη γιὰ τὴν ἁπλούστευση(!) τῶν νέων γενεῶν...», στὸ Λαμπίδης, 1986, σ. 226 κ.ἑ., ἐκπρόσωπο τῆς Ν.Δ. Κ. Μητσοτάκη. Ἄλλος ἐκ τῆς Ν.Δ. δὲν ἔλαβε τὸν λόγον, οὔτε καὶ ὁ Μ. Ἔβερτ, ὁ ὁποῖος ἀργότερα δήλωνε ὅτι «ἕνα ἀπὸ τὰ θετικὰ ἐπιτεύγματα τοῦ ΠΑΣΟΚ ἦταν καὶ ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ μονοτονικοῦ». Προφανῶς, ὁ κ. Ἔβερτ συγκατένευε καὶ γιὰ λόγους προσωπικῆς γλωσσικῆς ὑστεροβουλίας! Ἀπουσίαζαν πάντως οἱ δύο κύριοι ἐπινοητὲς τοῦ δράματος: ὁ «συγγραφέας» ἀπολάμβανε, ἐπιτέλους, τὸν θῶκο τῆς προεδρίας, ἐνῶ ὁ σκηνοθετήσας πρωθυπουργός, γριπιῶν, οἰκουροῦσε...

    13. «Τὸ κενὸ τῆς γλωσσικῆς διδασκαλίας δεν θὰ ἦταν τόσο ὀλέθριο, ἂν ἔμενε στὴν πράξη αὐτὸ ποὺ εἶναι. Δηλαδὴ ἕνα κενό. Ὅμως δὲν μένει κενό. Ἔρχεται φυσιολογικὰ νὰ τὸ πληρώσει ἡ διδασκαλία τῆς ξένης γλώσσας. Δὲν διστάζω νὰ πῶ ὅτι τὸ ἑλληνόπουλου στὴν ἐξοπλιστική του ἡλικία πλάθει καὶ ἀσκεῖ τὸ ἐκφραστικό του ὄργανο στὴν ξένη γλῶσσα. Κι ὄχι μόνο σ᾿ αὐτὴ τὴν ἡλικία. Ἀρχίζει τὴν ἀποξένωσή του ἀπὸ τὸ Δημοτικό, ἂν ὄχι ἀπὸ τὸ Νηπιαγωγεῖο»... «Ἡ στοιχειώδης ἔστω γνώση τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν καθιστᾶ εὐχερῆ τῆν διακίνηση ὅποιου ἀβοήθητος μαθητεύει στοὺς μηχανισμοὺς τῆς σύγχρονης γλώσσας. Χωρὶς αὐτὴ τὴν γνώση δὲν μπορεῖ νὰ λειτουργήσει ἐκ θεμελίου τὸ γλωσσικὸ ὄργανο. Δὲν μπορεῖ νὰ μάθει σωστὰ τὴν γλῶσσα του ὅποιος δὲν ξέρει ἀρχαῖα. Μὲ ἄλλα λόγια ἡ κατάργηση τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν δὲν ἀποτελεῖ μόνο ἀποκοπὴ τῆς δυνατότητας γιὰ μιὰ ἄμεση συναναστροφὴ μὲ τὰ ἀρχαῖα κείμενα, ἀλλὰ εἶναι ἀποκοπὴ τῆς δυνατότητας γιὰ μιὰ ἐπαφὴ δυνητικὴ μὲ τὴν πλειονότητα τῶν κειμένων τοῦ ἑλληνικοῦ λόγου ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἕως τὶς μέρες μας» (Τάσος Λιγνάδης, στὸ Δημόσιος Διάλογος γιὰ τὴν Γλῶσσα, 1988, σ. 145, 146).

    14. «Θέλω ἁπλῶς νὰ εἰδοποιήσω ὅτι ὁ καβγὰς γιὰ τὴν γλώσσα εἶναι καβγὰς γιὰ τὸ πάπλωμα καὶ πάπλωμα κάθε φορὰ εἶναι ἡ χειραγώγηση τῆς παιδείας ἀπὸ τὰ ἑκάστοτε ἐπίσημα κέντρα ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς. Οἱ περιπέτειες τῆς ἐκπαιδευτικῆς γλώσσας δὲν ἔχουν καμιὰ σχέση οὔτε μὲ τὴν ἐπιστήμη τῆς γλώσσας οὔτε μὲ τὴν ἐπιστήμη τῆς μαθήσεως» (Γεωργουσόπουλος, κ. 1988, σ. 134).

    15. Παρ᾿ ὅτι, κατὰ τὸν Κορδάτο (1973, σ. 244), «ἤξεραν πὼς ὁ Κακριδῆς στάθηκε πνευματικὸς σύμβουλος τοῦ καθεστῶτος τῆς 4ης Αὐγούστου».

    16. «Ἂν δὲν θέλετε, κύριοι τοῦ ὑπουργείου, νὰ κάνετε φωνητικὴ ὀρθογραφία, τότε πρέπει ν’ ἀφήσετε τοὺς τόνους καὶ τὰ πνεύματα, γιατὶ αὐτοὶ ποὺ τοὺς βάλανε ξέρανε τὶ κάνανε. Δὲν ὑπῆρχαν στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά, γιατὶ ἁπλούστατα ὑπῆρχαν μέσα στὶς ἴδιες τὶς λέξεις. Αὐτοί, οἱ Κριαρᾶς καὶ οἱ ἄλλοι, τὰ κτήνη τὰ τετράποδα ποὺ ἔκαναν αὐτὲς τὶς μεταρρυθμίσεις —αὐτὸ παρακαλῶ νὰ γραφεῖ στὶς ἐφημερίδες— δὲν ξέρουν τὶ εἶναι γλώσσα. Δὲν ξέρουν αὐτὸ ποὺ γνώριζε ἡ κόρη μου στὰ τρία της χρόνια. Μάθαινε μία λέξη καὶ μετὰ ἔψαχνε γιὰ τὶς συγγενεῖς της. Αὐτὸ εἶναι μιὰ γλώσσα. Ἕνα μάγμα, ἕνα πλέγμα, ὅπου οἱ λέξεις παράγονται οἱ μὲν ἀπὸ τὶς δέ, ὅπου οἱ σημασίες γλιστρᾶνε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη, εἶναι μιὰ ὀργανικὴ ἑνότητα ἀπὸ τὴν ὁποία δὲν μπορεῖς νὰ βγάλεις καὶ νὰ κολλήσεις πράγματα, δυνάμει μιᾶς ψευτοκυβέρνησης, καθισμένος σ’ ἕνα γραφεῖο στὸ ὑπουργεῖο Παιδείας. Ἡ κατάργηση τῶν τόνων καὶ τῶν πνευμάτων εἶναι ἡ κατάργηση τῆς ὀρθογραφίας, ποὺ εἶναι τελικὰ ἡ κατάργηση τῆς συνέχειας. Ἤδη, τὰ παιδιὰ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ἐλύτη, γιατὶ αὐτοὶ εἶναι γεμάτοι ἀπὸ τὸν πλοῦτο τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν. Δηλαδή, πᾶμε νὰ καταστρέψουμε ὅ,τι κτίσαμε. Αὐτὴ εἶναι ἡ δραματικὴ μοίρα τοῦ σύγχρονου ἑλληνισμοῦ» (Καστοριάδης, Κ. 1991, σ. ιβʹ).

    17. «Τὰ ἑλληνικὰ εἶναι τραγούδι, ὄχι ἁπλῶς καὶ μόνον ἐπειδὴ ἡ ἐκφορά τους διαθέτει πλούσιο κυματισμό· κι ἄλλες γλῶσσες ἠχοῦν ὄμορφα. Τὰ ἰταλικὰ π.χ. δὲν ὑστεροῦν ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς ἀπόψεως. Κάθε γλῶσσα ἔχει τὸν ἦχο της. ῞Ομως μόνον ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι τραγούδι, ἐπειδὴ μόνον ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἔχει συνείδηση τοῦ ἑαυτοῦ της ὡς τραγουδιοῦ. Τὸ ἀποτύπωμα αὐτῆς τῆς συνείδησης εἶναι οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα τῶν Ἀλεξανδρινῶν», «...Ἡ μουσικὴ δὲν εἶναι στὴν λέξη, ἡ μουσικὴ εἶναι στὴ λέξη σὲ σχέση μὲ τὸ «ἄλλο» της, σὲ σχέση μὲ τί προηγεῖται καὶ τί ἕπεται» (Διονύσης Σαββόπουλος, 1988, σ. 195, 242).

    18. «Ἡ ἐκποίηση τοῦ ἔθνους μὲ τὴν ὑλικὴ ἔννοια θὰ συνοδευθεῖ καὶ ἀπὸ τὴν πλήρη πνευματική του στειρότητα, ἂν ἡ μεταμοντέρνα σύμφυρση μεταξὺ τῶν κακοχωνεμένων δάνειων στοιχείων καὶ ἂν ἡ φθορὰ τῶν ἑλληνικῶν, ἢ ἐν πάσῃ περιπτώσει ἐξελληνισμένων, ἰδεολογημάτων καταλήξει σὺν τοῖς ἄλλοις σὲ συρρίκνωση ἢ ἐργαλειοποίηση τῆς γλώσσας τέτοια, ὥστε νὰ μὴ μπορεῖ πιὰ νὰ παραχθεῖ στὸν νεοελληνικὸ χῶρο τὸ μόνο προϊὸν ποὺ —ἀκριβῶς χάρη στὴ μοναδικὴ δυναμικὴ μιᾶς πολυστρώματης καὶ παμπάλαιας γλώσσας— ἔχει παραχθεῖ ὣς τώρα σὲ ὑψηλὴ ποιότητα: ποίηση» (Κονδύλης, Π., 1991, σ. 47).

KIPEPOS Banner
Open right side only for printing